نگاهی به آثار استاد علیزاده به بهانه سالروز تولد او/راز نوی موسیقی ایران/میلاد هادیان نوازنده تار و آهنگساز در گفتگو با روزنامه وقایع استان: علیزاده در همه جنبه های موسیقی موفق عمل کرده است

دوشنبه ۱ شهریور۹۵  شماره ۳۹۸

گروه فرهنگی-وقایع استان:
حسین علیزاده یکم شهریور ۱۳۳۰ در محله سید نصرالدین در جنوب شهرتهران به دنیا آمد. وی کودکیش در میان بازار و حال و هوای آن گذشت. خانه‌اش در خیابان خیام و مدرسه‌اش در امامزاده زید بازار قرار داشت. به گفته علیزاده بازار برایش پر از رنگ و بو و ریتم بود. به عنوان مثال بازار مسگرها. وی شش سال در راه مدرسه هر روز از بازار می‌گذشت و حال وهوای بازار آن روزها اثری مستقیم روی کارها و آثارش گذاشته است.
در خانواده حسین علیزاده، موسیقی سابقه‌ای نداشت و هیچ‌کدام از اطرافیانش اهل موسیقی نبودند. اما تخیل و احساسات قوی علیزاده او را به سمت موسیقی کشاند تا این تخیل و احساس بروز پیدا کند و شکوفا شود. علیزاده از همان کودکی به هنر علاقمند بود و از همان عنفوان کودکی که با قرقره‌های نخ خیاطی که پدر خیاطش به او می‌داد در خیالاتش از روی نقش و نگار قالی می‌گذشت و آن را به مثابه یک شهر پر از نقش و خیال می‌دید و خودش را در واقعیت تخیل خویش احساس می‌کرد.
سرنوشت به گونه‌ای رقم خورد تا علیزاده به سمت و سوی موسیقی کشیده شود. اگرچه ورود به هنرستان موسیقی برای حسین علیزاده اتفاقی بود اما بالا رفتن از نردبان بلند فرهنگ و هنر و موسیقی ایرانی اتفاقی نبود و علیزاده سال‌ها تلاش کرد تا پله‌های طرقی را طی کند. او که مایل بود ابتدا ساز ویولن را انتخاب کند به تشخیص حسین دهلوی به سمت و سوی ساز تار کشیده شد. علیزاده در همان سال‌های اول ورودش به هنرستان موسیقی با ممارست و درخواست‌های فراوان از حسین دهلوی در کلاس‌های آهنگسازی وی شرکت ‌کرد و از همان آغاز کارش موسقی را بسیار جدی گرفت. وی علاوه بر تبهر در نوازندگی با سبک‌های مختلف آهنگسازی نیز آشنا شد.
هنرستان موسیقی برای علیزاده پنجره‌ای به سوی خیال و سکویی برای پریدن بود. پس از اتمام هنرستان، علیزاده فاصله چندانی با دنیای حرفه‌ای موسیقی نداشت و خیلی زود در مراکز هنری که به موسیقی می‌پرداختند مشغول به کار شد. یکی از این مراکز، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود که علیزاده، آهنگ‌های بسیاری برای کودکان ساخت.
در سال‌های دهه پنجاه مردم ایران موسیقی را بیشتر از طریق رادیو و تلویزیون می‌شناختند و خرید کاست مرسوم نبود و بیشتر کارهای علیزاده از رادیو و تلویزیون پخش می‌شد و تعداد اندکی از آثار وی روانه بازار شد که اجرای جشن هنر شیراز یکی از آن‌هاست. اولین کارهای حسین علیزاده که بسیار مورد اقبال عمومی قرار گرفت در سال ۱۳۵۶ به گوش مردم رسید. اما پس از انقلاب و برچیده شدم بساط موسیقی از رادیو و تلویزیون، تنها کارهایی بیشتر مورد اقبال عموم بود پخش می‌شد. عمده آثار حسین علیزاده در «چاوش سه» دیده می‌شود که بیشتر کارهایش جنبه اجتماعی داشت.
حسین علیزاده علی‌رغم علاقه‌اش به موسیقی ارکسترال، در ابتدای دهه ۶۰ خورشیدی متناسب با حال و هوا و شرایط اجتماعی ایران، نینوا را با ادغام نی و ارکستر دیالوگ، نوشت. ترکیب نی با دستگاه مورد علاقه علیزاده، یعنی دستگاه نوا اسم نینوا را برای این اثر به ارمغان آورد.
علیزاده پس از ساختن قطعه نینوا از ایران خارج شد. ابتدا قرار بود به فرانسه برود اما مشکلات ویزا باعث شد وی از ایتالیا سر در بیاورد و از آنجا به آلمان عزیمت کند. هدف علیزاده از سفر به آلمان، انجام کارهای تحقیقاتی موسیقایی و آهنگسازی در دانشگاه‌های این کشور بود.
زندگی در آلمان برای حسین علیزاده تجربه متفاوتی بود اما نمی‌توانست همیشگی باشد. وی در سال ۱۳۶۷ به میهن بازگشت. اما زندگی در آلمان افق‌های روشنی را در راستای موسیقی و سبک کاری وی ترسیم کرد که نتیجه‌اش ترکمن بود. ترکمن اولین قطعه‌ای بود که علیزاده پس از ورود به ایران روی صحنه برد. مخالفان کنسرت در آن دوره بسیار زیاد بود و به سختی این کار روی سن رفت.
علیزاده آهنگسازی است که بیشتر آثارش در گرو خواننده نیست، ولی هرزگاهی از خوانندگان نیز در کارهایش بهره می‌برد. از جمله این کارها می‌توان به آلبوم شورانگیزی اشاره کرد که علیزاده با شهرام ناظری کار کرد. همچنین رازو نیاز که با علیرضا افتخاری کار شده است. همچنین می‌توان به کارهایی که به صورت هم‌آوایی توسط حسین علیزاده منتشر شده است اشاره کرد. از جمله آلبوم راز نو که با اقبال عمومی بسیاری مواجه شد.
در دهه هشتاد همکاری علیزاده با استاد شجریان شکل گرفت. از جمله آثار آنها می‌توان به آلبوم‌های زمستان است، بی تو به سر نمی‌شود، فریاد، ساز خاموش و سرود مهر اشاره کرد.
امضای آخر کنسرت‌های بی شمار علیزاده و شجریان کنسرت هم‌نوا با بم بود که پس از زلزله بم در بم به روی سن رفت. در این کنسرت کیهان کلهر و همایون شجریان نیز حضور داشتند.
با اینکه حسین علیزاده با خوانندگان مطرحی کار می‌کرد، اما از ساختن موسیقی بی‌کلام نیز دست نکشید. کار کردن موسیقی بی‌کلامی که بتواند با شنونده عادی نیز ارتباط برقرار کند بسیار سخت است ولی حسین علیزاده کسی است که به خوبی از عهده این کار برآمد.
علیزاده در موسیقی فیلم نیز دستی بر آتش دارد و آثار فاخری را بر جای گذاشته است که از جمله آنان می‌توان به دلشدگان و گبه اشاره کرد.
کار کردن با خوانندگان متفاوت و خلق آثار زیاد و کنسرت‌های متعددی که علیزاده برگزار کرد از وی چهره‌ای بین‌المللی ساخت.
علیزاده به موسیقی تلفیقی نیز پرداخته است. نمونه‌اش کار با ژیوان گاسپاریان بود که کنسرتش سه شب در فضای باز کاخ نیاوران برگزار شد.
همچنین علیزاده کنسرت‌های فراوانی در سرتاسر دنیا برگزار کرده است که موسیقی ایران را به جهانیان معرفی کند.
حسین علیزاده بازتابنده‌ تمام‌نمای موسیقی فاخر ایرانی است. کسی که سال‌ها برای موسیقی مملکتمان زحمت کشیده و آثار ماندگارش را به مردم عرضه داشته است.
به مناسبت سالروز تولد استاد موسیقی ایران گفتگویی را با میلاد هادیان نوازنده تار و آهنگساز که تلاش های بسیاری را در راه شناختن سبک نوازندگی و آهنگسازی استاد علیزاده انجام داده است، ترتیب داده ایم.
میلاد هادیان درباره استاد علیزاده گفت: استاد علیزاده شخصیتی بسیار فروتن دارد که بدون حاشیه به کارش می‌پردازد. وی سمت‌های مدیریتی هم که به او داده شد را قبول نکرد و فقط روی هنر خودش تمرکز کرد تا ذهنش تنها معطوف به موسیقی باشد. در مورد تمرکز به موسیقی و کار خود علیزاده می‌توان گفت که علیزاده با وجود گوش سپردن به قطعات وزیری و قدمای موسیقی، باز هم کار خودش را انجام داد و کارهایش دارای امضای خودش است. علیزاده همواره خود را مدیون ایده‌های کودکی می‌داند و همیشه از خاطرات کودکیش یاد می‌کند که این خاطرات و تخیل در آثارش نمایان است.
هادیان با اشاره به نوآوری در کارهای استاد علیزاده افزود: استاد علیزاده شخصی است که همواره خلاف جهت رودخانه حرکت کرده است و در دوره‌های مختلف، انتقادات سنگین موزیسین‌های آن دوران را به جان خریده است تا کار خودش را ارائه دهد و جالب است که آن کارها، بعدها اقبال پیدا کرده است. به عنوان مثال آلبوم ترکمن منتقد بزرگی همچون داریوش صفوت داشت ولی علیزاده در کمال فروتنی در پاسخ استاد صفوت می‌گوید: من میخواستم ثابت کنم با سه‌تار نیز می‌توان به این شکل نوازندگی کرد. جالب است که هم‌اکنون بهداد بابایی و مسعود شعاری قطعه ترکمن را نقطه عطفی در تاریخ و مکتب سه‌تار نوازی می‌دانند.
همه موزیسین‌های موسیقی فیلم بر این باورند که سازهای مضرابی در موسیقی فیلم دیالوگ را می‌خورند و استفاده از آنها بسیار سخت است، هادیان با اشاره به کارهای علیزاده در موسیقی فیلم افزود: در اکثر موسیقی‌های فیلم از سازهای آرشه‌ای استفاده می‌شود و به اصطلاح موسیقی فیلم نواخته می‌شود اما شنیده نمی‌شود. در واقع موسیقی، تنها انتقال‌دهنده احساسات است و باعث می‌شود احساس سکانس فیلم بهتر منتقل شود. استاد علیزاده این احساسات را به وسیله سازهای مضرابی انتقال می‌دهند، به عنوان مثال در فیلم «در چشم باد» این اتفاق افتاد. در فیلم زیر تیغ هم که ساز اصلی ساز تار می‌باشد، در سکانسی بغض پرویز پرستویی در کنار صدای تار علیزاده احساس عمیقی در بیننده ایجاد می‌کند.
اولین کارهای هم‌آوایی علیزاده در آلبوم راز نو دیده می‌شود، هادیان در اینباره گفت: اولین جایی که به صورت برجسته کار هم‌آوایی در کارهای استاد دیده ‌شد در این آلبوم بود و می‌توان به عنوان نقطه عطفی از آن یاد کرد. این کار با هم‌آوایی افسانه رثایی، خورشید بیابانی و علی صمدپور انجام شد و یک مقام جدید به اسم داد و بیدا هم در این کار شنیده شد که از ابداعات وی بود. به لحاظ فنی مقام داد و بیداد گستره صوتی‌اش در داد ماهور و بیداد همایون می‌چرخد. این کار یک حس جدید به موسیقی ایرانی القا کرد. انتشار آلبوم راز نو علیزاده در آن برهه از زمان کار سختی بود که توسط علیزاده انجام شد. به عنوان مثال یکی از این سختی‌ها ممنوعیت صدای هم‌آوایان زن بود. علیزاده کارهای متنوع دیگری نیز در راستای هم‌آوایی دارد. حتی در کار «زمستان است» که با همکاری استاد شجریان و علیزاده شکل گرفت، هم‌آوایی دیده می‌شود و به طور کلی علیزاده در کارهای هم‌آواییش موفق عمل کرده است.
استاد درخشانی معتقد است در گذشته موسیقی بی‌کلام استاد وزیری برجسته بوده است و هم‌اکنون موسیقی بی‌کلام علیزاده بسیار خوب و قوی است. هادیان در اینباره افزود: استاد علیزاده در موسیقی بی‌کلام نیز موفق عمل کرده است و یکی از قافله‌سالاران موسیقی کلاسیک ایرانی است.
هادیان با برجسته خواندن انواع کارهای علیزاده گفت: وی در همه جنبه‌های موسیقی موفق عمل کرده است، به عنوان مثال در کارهای ارکستراسیون. در آلبوم نینوا و آوای مهر و عصیان و کلیدر، هارمونی موسیقی ایرانی به خوبی دیده می‌شود. در آلبوم نینوا تلفیق نی و ارکستر به خوبی انجام شده است. اگر به ارکستر مجلسی کارهای علیزاده نگاه کنیم، علیزاده کار فاخری به اسم شورانگیز دارد، در بحث تک‌نوازی نیز کار فاخری به اسم ترکمن از استاد به یادگار مانده است که بسیار زیبا و ماندگار است.
هادیان با اشاره به کار تلفیقی «به تماشای آبهای سپید»، کار مشترک علیزاده و گاسپاریان گفت: این کار، یکی از بهترین کارهای استاد علیزاده است که ژیوان گاسپاریان هم در آن نقش دارد.
یکی از دغدغه‌های اصلی علیزاده تدریس و انتقال موسیقی به نسل‌های بعدی و خیل شاگردان بسیارش می‌باشد. هادیان در اینباره گفت: علیزاده هیچگاه خودش را به فرم‌های خاصی محدود نکرده است ودر زمینه تدریس هم اینگونه بوده است و رد پای بزرگی در تدریس علیزاده دیده می‌شود. به عنوان مثال در مبحث روایت ردیف، یکی از روایت‌هایی که از ردیف میرزا عبدا… دیده می‌شود، روایت استاد علیزاده است. وی ردیف را با تار و سه‌تار حتی با تمبک نیز ضبط کرده‌ و در اختیار هنرجویان قرار داده‌ است. در بحث متدهای دوره عالی و متوسطه نیز استاد علیزاده یک مجموعه سه کتابی دارد. در بحث قطعه‌نوازی یک مجموعه ۴۰ قطعه‌ای برای ساز تار از علیزاده به جای مانده است و کتاب ده قطعه پنج نیز در راه است. اخیرا نیز دوره‌هایی به اسم مکتب علیزاده در شهرهای مختلف کشور برگزار شده است که می‌تواند کارهای استاد را در زمینه تدریس کامل کند.