شنبه ۲۰ خرداد ۹۶ شماره ۶۰۵
***
وقایع استان
فرشته غلامی
***
اسفند سال گذشته خبر از رونمایی اسکناس جدید ۱۰ هزار ریالی یا همان هزار تومانی با تصویر حضرت امام روی اسکناس و قبه آرامگاه حافظ در پشت اسکناس به گوش رسید.
اسکناسی که به گفته بسیاری از مسئولین قرار بود که در نیمه های خرداد سالجاری و همزمان با ارتحال امام به بازار بیاید اما همچنان جای خالی آن در بازار احساس می شود.
از روی کار آمدن اولین اسکناس ده هزار ریالی به بازار بیش از یک قرن می گذرد. براساس شواهد اولین اسکناس هزار تومانی در سال ۱۲۶۹ به سفارش بانک شاهنشاهی توسط یک شرکت در انگلستان چاپ شد. اسکناسی که مسلما شبیه همین اسکناس هزار تومانی موجود در کیفمان نبود. پس از انقلاب اولین تغییر که در اسکناس های رایج شد حذف چهره شاه بود که به سبب کمبود زمان برای چاپ مجدد اسکناس تنها به حذف چهره شاه با سورشارژ پرداختند، پس از آن اولین تغییر رسمی از سال ۶۰ با جایگزین کردن تصویر حرم امام رضا (ع) و مهر جمهوری اسلامی ایران به جای عکس پهلوی انجام شد. هرچند که بعدها این تغییرات با طراحی جدید ارائه شد. اسکناسی که اکنون در دستمان هست ترکیبی از رنگ های سبز و آبی و زیتونی است و مانند سایر اسکناس‌های رایج کنونی بر روی آن تصویری از آیت‌الله خمینی نقش بسته‌است و پشت آن نیز تصویر کوه دماوند وجود دارد.
اسکناس هایی که از دهه ۲۰ به بعد در کشور رایج شد به ترتیب شامل اسکناس‌های ۵ ریالی، ۱۰ ریالی، ۲۰ ریالی، ۵۰ ریالی، ۱۰۰ ریالی، ۲۰۰ ریالی، ۵۰۰ ریالی، ۱۰۰۰ ریالی، ۲ هزار ریالی، ۵ هزار ریالی، ۱۰ هزار ریالی، ۲۰ هزار ریالی، ۵۰ هزار ریالی و ۱۰۰ هزار ریالی بوده است. به این ترتیب با گذشت زمان از ارزش و میزان گردش اسکناس‌های با ارزش ریالی کمتر و قدیمی‌تر کاسته شده و پس از مدتی با حذف آنها از مبادلات روزمره مردم، سیستم بانکی نیز به حذف و خروج آنها از اقتصاد دامن می‌زند و پس از مدتی اسکناس‌های جدیدتر و با ارزش بیشتری را جایگزین آنها کرده است. اسکناس های پنج و ده ریالی به ترتیب پس از مدتی از سیستم بانکی حذف شد. از سال ۵۰ به بعد استفاده از این اسکناس در ایران کاهش یافت و به حدود یک درصد رسید. نخستین اسکناسی که پس از انقلاب طراحی و معرفی شد، اسکناس ۲ هزار ریالی بود که در حوالی سال ۶۵ به اقتصاد ایران راه پیدا کرد که کم‌کم استفاده از آن بیشتر شد تا اینکه در حوالی سال ۷۰، نزدیک به ۳۰ درصد از گردش تعدادی اسکناس‌های ایران را به خود اختصاص داد.
اسکناس‌های ۵ هزار ریالی و ۱۰ هزار ریالی، با اینکه پیش از اسکناس ۲ هزار ریالی معرفی شده بودند، اما زمان بیشتری برای رواج آنها در اقتصاد نیاز بود. بیشترین استفاده از اسکناس ۵ هزار ریالی در سال‌های ابتدایی دهه ۸۰ بود که ۲۰ درصد از تعداد اسکناس در گردش سالانه را در بر گرفته بود. اسکناس ۱۰ هزار ریالی نیز که اولین اسکناس با چهار صفر در ایران بود، بیشترین رواج خود را سال‌های ابتدایی دهه ۸۰ یافت. پس از سال ۸۰، سه اسکناس به اقتصاد ایران معرفی شد که هر سه پس از مدت کوتاهی، به سرعت نقش مهمی در گردش پول در اقتصاد یافته و نسبت بالایی از گردش اسکناس را به خود اختصاص داده است. به این ترتیب در حوالی سال ۸۲، اسکناس ۲۰ هزار ریالی، در حوالی سال ۸۵، اسکناس ۵۰ هزار ریالی و در حوالی سال ۸۹ نیز اسکناس ۱۰۰ هزار ریالی به اقتصاد ایران وارد شد.
ویژگی‌های اسکناس هزار تومانی جدید
رییس سازمان تولید اسکناس و مسکوک بانک مرکزی گفت: در طراحی این اسکناس از نقوش اسلیمی که نماد فرهنگ و هویت ایرانی- اسلامی است، بهره گرفته شده است. در طرح پشت این اسکناس نیز، تصویر آرامگاه حافظ به همراه شعر «هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد به عشق؛ ثبت است بر جریده عالم دوام ما» از اشعار لسان‌الغیب با خطاطی یکی از خطاطان برجسته کشور گنجانده شده است.
سید محمود سلیمانی درخصوص ابعاد این اسکناس گفت: ابعاد اسکناس ۱۰ هزار ریالی جدید از ۷۷×۱۶۰ میلی متر به ۷۱×۱۴۲ میلی متر کاهش یافته است. این تغییر با هدف فرسودگی کمتر اسکناس، کاهش هزینه‌های تولید و در راستای ایجاد همگرایی بین اندازه اسکناس‌ها و ایران چک صورت گرفته است.
وی گفت: چاپ برجسته پرتره حضرت امام بر روی اسکناس جدید بزرگتر از قبل شده و این موضوع امکان اصالت سنجی اسکناس را بی نیاز از بکارگیری ابزار تخصصی تسهیل می کند.
سلیمانی در خصوص امنیت بالای اسکناس های ده هزار ریالی جدید گفت: این تغییر ابعاد با هدف وضوح بیشتر واترمارک به عنوان یک ویژگی امنیتی که تشخیص آن را آسان‌تر می‌کند، انجام شده است. تصویر حضرت امام (ره) در واترمارک اسکناس جدید، متفاوت از پرتره چاپ شده بر روی اسکناس است که به صورت چاپ برجسته، اجرا شده است و این واترمارک به علت نفوذ در عمق کاغذ، بالاترین ضریب امنیتی را دارد. ابعاد واترمارک در طرح دماوند (طرح قدیم) ۳۰×۴۳ میلی متر و طرح حافظ (طرح جدید) ۳۲×۴۲ میلی- متر است.
وی با اشاره به نوع نخ امنیتی به کار رفته در این اسکناس بیان کرد: نخ امنیتی به کار رفته در این اسکناس با عرض ۱.۲ میلی متر و با درج ۱۰۰۰۰ریالی -۱۰۰۰۰ RLS به انگلیسی و فارسی در دو جهت به صورت آینه ای و معکوس نمایان است.
سلیمانی توضیح داد: کاغذ این اسکناس دارای الیاف فلورسنتی در چهار رنگ زرد- قرمز-سبز-آبی اسکناس (در پشت و روی هر قطعه اسکناس) با طول حداقل ۴ میلی متر است. این الیاف از نوع نامرئی بوده که تحت امواج ماورای بنفش قابل شناسایی هستند.
وی با بیان اینکه طراحی خطی خلق یک هنر است و هر چاپی که ضریب امنیتی در آن لحاظ شود را چاپ امنیتی گویند، درخصوص ویژگی های امنیتی چاپ این اسکناس گفت: در این اسکناس از ویژگی امنیتی تصویر مکمل بهره گرفته شده است. تصویر مکمل (سیترو) با طرح عدد یک به صورت لاتین است که در مقابل نور یکدیگر را کامل می کند. این فاکتور امنیتی نیاز به دقت بسیار بالایی از حیث انطباق چاپ طرح پشت و روی کار با یکدیگر دارد.
سلیمانی با اشاره به چاپ برجسته در روی این اسکناس تصریح کرد: طرح برجسته اسکناس و ایران چک مجموعه ای از خطوط و منحنی های با ضخامت ۰/۰۵ تا ۰/۳میلیمتر است و ویژگی هایی چون ایجاد فاصله بین خطوط، ایجاد ضخامت های متفاوت خطوط و همچنین غلظت رنگ خطوط، جعل آنها را برای جاعلان، بسیار مشکل می‌کند.
به گفته سلیمانی چاپ شماره سریال نیز برای اولین بار با دو رنگ قرمز و سبز انجام شد. همچنین چاپ امضای رییس کل و وزیر امور اقتصادی و دارایی با استفاده از مرکب فلورسنتی که به رنگ آبی است با استفاده از نور ماوراءبنفش به رنگ قرمز قابل مشاهده است.
اینکه انتشار اسکناس هزار تومانی جدید در قالب، طرح و اندازه و البته کیفیت متفاوت تر شاید خبر خوبی باشد اما ذکر چند نکته درخصوص انتشار این اسکناس جدید خالی از لطف نیست. با توجه به رنگ به کاررفته در این اسکناس به جرات می توان گفت که این اسکناس بی شباهت به اسکناس ده هزار تومانی رایج نیست آن هم با یک صفر اضافه. از تشابه رنگ این دو اسکناس مذکور گذشته تا تشابه تصویر روی اسکناس که با عکس آیت الله خمینی حک شده تا پشت اسکناس که اگرچه در یکی آرامگاه سعدی است و در دیگری آرامگاه حافظ است اما نوع طراحی این دو را به هم شبیه کرده است. پس امکان اشتباه در معاملات به بالاترین حد خود می رسد.
علاوه بر این تشابه ظاهری، شکی وجود ندارد که هزینه های چاپ اسکناس بسیار گزاف است؛ هزینه هایی که از تأمین مواداولیه تا استفاده از دستگاه های دیجیتال و مدرن چاپ اسکناس گسترده اند. اگرچه هزینه چاپ اسکناس بسیار بالاست اما چاپ و طراحی مجدد برای آن هزینه ای چند برابر را به همراه دارد.
اما اکنون اسکناس های جدید هزار تومانی قرار است به بازار بیاید که گویا با کاهش اندازه آن فرسودگی کمتری را در آن شاهد باشیم.
با همه اینها در نظر گرفتن هزینه های گزاف چاپ مجدد اسکناس، ریسک های تزریق پول جدید در بازار و موارد متعدد دیگر باعث می شود درک کنیم که اسکناس با چاپ و طراحی جدید می تواند در بازار تغییراتی را به وجود آورد.