روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
سه شنبه ۲۵ مهر ۱۳۹۶ شماره ۷۰۳
***
وقایع استان
سمیه انصاری فر
***
خشونت خانگی مسئله ایست که در جامعه امروز ما وجود دارد و هر روز اخبــار مختلفی از آن در رسانه ها می شنویم. طبق آمار زنان بیشترین قربانیان خشونت خانوادگی هستند. آن ها در نقش همسر، دختر، خواهر و مادر خشونت های روانی، فیزیکی، جنسی و کلامی را متحمل می شوند. در چند دهه اخیر این موضوع دستمایه و سوژه خوبی برای ساخت فیلم ها نیز بوده است. به تازگی فیلمی در سینماهای کشور در حال اکران است که کارگردان آن تاکید دارد که فیلم او به خشونت خانگی در جامعه پرداخته است. « ملی و راه های نرفته اش» آخرین ساخته تهمینه میلانی کارگردان شناخته شده سینمای ایران است. این فیلم هم اکنون در اکران سینما عصر جدید اراک نیز قرار دارد. میلانی را بسیــــاری از مخاطبــان سینما بعنوان فیلمســازی می شناسند که حوزه زن و آسیب های ناشی از جامعه مردسالاری برای او همیشه مهم بوده است و حتی برخی او را یک سینماگر رادیکال ضد مرد می دانند و اعتقاد دارند کـــه او در بیشتـــر فیلم هایش چهره ای خشن از مرد ایرانی نشان داده است و فیلم آخرش نیز در ادامه همان مسیر ولی به شکل غلو شده ای تر است.
«مَلی و راه های نرفته اش» داستان دختری به نام ملیحه است که به دلیل محدودیت های موجود در خانه و نگاه سنتی به زن اجازه ادامه تحصیل و رفتن به دانشگاه ندارد زیرا در جغرافیای ذهن مردان خانه آن ها یعنی پدر و برادرانش زن تنها موجودی است که باید بچه بیاورد و به خانه داری بپردازد. به همین دلیل ملی به دنبال راه فراری از خانه و رسیدن به استقلالی است که هرگز نداشته بنابراین در اولین تجربه آشنایی اش با سیامک که برادر دوستش است خیلی زود به او دل می بندد و تصمیم به ازدواج با او می گیرد. او با سیامک ازدواج می کند ولی از همان شب عروسی متوجه می شود که شرایط برای او تغییر نکرده است و حالا با یک شوهر شکاک و پرخاشگر که حتی به او اجازه دیدن ماهواره و حضور در شبکه های اجتماعی را هم نمی دهد روبه رو است و به هر بهانه ای قرار است از سوی او دستش بشکند و یا صورتش کبود شود.
برای آن هایی که سینمای میلانی را می شناسند دیدن ایـن ها خیلی عجیب نیست زیرا ایــن ویژگی فیلم های اوست کـــه می خواهد زن را موجودی ستمدیده نشان دهد که در مناسبات جامعه مردسالار دچار خفقان و ظلم شده است برای او فرقی ندارد که زن از کدام طبقه جامعه است. چه تحصیل کرده چه غیر آن او یک قربانی است. این نگاه میلانی حتی در فیلم هایی چون «آتش بس» و «سوپراستار» هم مستتر است. برای مخاطب دهه های گذشته دیدن فیلم هایی چون « دو زن» و « واکنش پنجم» که در آن زن تحت خشونت و در سایه تصمیم مرد قرار داشت شاید قابل قبول بود؛ ولی به نظر می رسد برای زنی که در دهه کنونی زندگی می کند دیگر آن فرمول ها جواب نمی دهد و نباید توقع داشت که مخاطب بپذیرد واکنش ملی باید به این خشونت ها همانگونه باشد و این انفعال و ساده لوحی از زنی که در جامعه امروزی زندگی می کند کمی بعید است البته نگارنده معتقد است زن های واکنش پنجم، دو زن و حتی زن زیادی نیز اینقدر منفعل نبودند. از طرف دیگر فیلم به شدت دوآلیته است و یک نفر را در موضع خوب و طرف دیگر را در موضع بد قرار داده است و اتفاقا در پیرو این نگاه راه حل نیز ارائه می دهد و فکر می کند آن را یافته است. در تمام طول فیلم ملی زنی آسیب دیده است که در دوران تجرد وتاهل از مردهای زندگی اش خشونت دیده است ولی این ناامنی در خانه همسرش بیشتر است زیرا مادرشوهرش نیز گاه موافق رفتار پسر است و خواهر شوهرش نیز که دوستش بوده نیز هیچ واکنشی در برابر این رفتارها ندارد البته فیلم می خواهد تمام زن ها را قربانی نشان دهد مثلا مادر سیامک در تمام زندگی از سوی شوهرش مورد آزار و اذیت بوده و پسرش در تمام کودکی شاهد این رفتارهای پر خشم نسبت به مادرش بوده است و یا خواهر سیامک او با شوهرش نیز رابطه خوبی ندارد و خلاهای عاطفی خود را در رابطه ای با شوهر خواهرشوهرش می جوید و یا مادر ملی که زنی محبوس در خانه است و در تصمیم گیری های زندگی هیچ نقشی ندارد؛ ولی پرداخت به ملی روایت اصلی ماجراست. اینکه در جامعه ما خشونت خانگی و مردسالاری وجود دارد یک واقعیت غیرقابل انکار است؛ ولی آیا این فیلم واقعا نقدی بر مردسالاری است ؟
قطعا اینطور نیست چون پرداخت یک جانبه به زن ها ناخواسته این ذهنیت را ایجاد می کند که کارگردان تنها مدافع حقوق زنان است و مردان از همان ابتدا ظالمان از قبل هستند حتی اگر مردسالاری را یک فرهنگ سنتی در جامعه بدانیم که قرار است مورد نقد قرار بگیرد قرار نیست با ساز و کارهای سنتی آن را نقد کنیم. زیرا این مسئله دارای زیربناهای مختلفی در جامعه ما است. از طرفی اگر نگاه تنها خشونت خانگی بوده است باید دید جدای از نگاه مردسالاری چه علل دیگری غیر از مردسالاری در زندگی شخصی و اجتماعی یک فرد او را به رفتار خشونت آمیز نسبت به اعضای خانواده هدایت می کند. آیا نباید به وجوه روانکاوانه این فرد پرداخت. به نظر می رسد از اول نقش سیامک در فیلم همان بوده و به نویسنده و کارگردان ارتباطی ندارد که برای مخاطب این سوال پیش آمده که او چرا به کوچکترین بهانه ای ملی را زیر باد کتک می گیرد؟
زنان این فیلم و بخصوص ملی نیز هیچ کار خاصی نمی کنند. ملی چه تلاشی برای برون رفت از این بحران می کند آیا تنها تلاشش چند تماس با مشاوران خانه امن است کــه ملی تنهــا پیام های مشاوره ایشان از پشت تلفن برای ملی گفته می شود این حضور هم ما را یاد مشاور فیلم «آتش بس ۲ » می اندازد و پیام های اخلاقی و آموزشی ای که حالا در این فیلم به آقای رئیسی و پیغام های تلفنی او تغییر پیدا کرده است. هرچند حضور غایب این مرد و پیام های کلیشه ای اش هم نمی تواند چهره سیاهی که از مردان فیلم نشان داده شده است را کمی کمرنگ تر کند.
« ملی و راه های نرفته اش» تلاش میلانی در راستای جریان فیلمسازی خودش است. نگاه او به جامعه مردانه بدبینانه است و در فیلم های اخیرش بسیار شعاری و یکسویه تر شده است. پرداخت به مسائل اجتماعی خصوصا در حوزه زنان جسارت می خواهد و اینکه یک فیلمساز با جدیت آن را دنبال می کند قابل تقدیر است؛ ولی کاش خانم میلانی در نشان دادن این کاستی ها و معضلات این نگاه دوتایی و مطلق را کمتر می کرد و به مسائل و شخصیت ها نگاه با فاصله تری داشت اینطور شاید دیگر آدم های فیلمش در حد تیپ باقی نمی ماندند و به شخصیت هایی تبدیل می شدند که در عین فردی بودن و داشتن وجوه شخصی شان ارجاع های بیرونی نیز پیـدا می کـــردند یعنی رفتـــارها و واکنش هایشان اقتضای زندگیشان در این جامعه بود و خود به خود نقدی بر اجتماع هم می شد.
اگر از این نگاه کارگردان که در تمام فیلم تسری پیدا کرده فاکتور بگیریم با وجود داشتن قصه فیلمنامه باز هم از دیالوگ های شعاری و برخی بی منطقی ها رنج می برد. پرش های زمانی نیز در ضربه خوردن فیلم موثر بوده است از داستان آشنایی ملی با سیامک و ازدواجشان مخاطب چیز زیادی نمـی داند و حتــی نمی فهمد که کِی چند سال از زندگی این دو گذشت. بازی دو شخصیت اصلی فیلم هم تکرار بازی های قبلی بود. بــه نظـــر می رسد ماهور الوند همچنان باید نقش دخترانه بازی کند و میلاد کی مرام نیز در بیشتر بخش ها همان عاشق متجاوز در فیلم مستانه بود.
