زنگ خطری دیگر برای بازار اراک؛ رویش گل و گیاه در سقف بازار/گل بود به سبزه نیز آراسته شد

یکشنبه ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۶ شماره ۵۷۹
***
سمیه انصاری فر
وقایع استان
***
بارش باران در روزهای اخیر یکی از بی سابقه ترین وضعیت های جوی در چند سال گذشته بود. بی شک باران در کنار رهاوردهای طبیعی، نشاط و ارتقا ذخیره آبی در یک منطقه جنبه های آسیب زا نیز دارد. به راه افتادن سیلاب ها، آب گرفتگی و حتی تخریب بناها از جمله آسیب هایی است که می تواند نتیجه یک باران چند ساعته و بی وقفه همراه با صاعقه و باد باشد. در این میان بناهای تاریخی نیز از باران مصون نیستند و حتی در مواردی آسیب های جبران ناپذیرتری می خورند. تخریب سقف ها و دیوارهای بناهای تاریخی بر اثر باران در کشور ما کم اتفاق نیفتاده است؛ بنابراین باران های شدید چند روز گذشته در اراک نیز تاثیرات خود را بر فضاها و اماکن های تاریخی گذاشته اند. بازار اراک هم اکنون مهم ترین بنای تاریخی در شهر اراک است که سخن پیرامون اهمیت و آسیب های آن همیشه وجود دارد. بازار اراک بی شک نماد و شناسنامه تاریخی این شهر است معماری خاص، سراها، سقف های گنبدی شکل، تیمچه ها، حمام ها، مدرسه ها، موزه ها، گذرها و … همه جاذبه های بازاری است که قرار است بخاطر همین ویژگی ها حتی ثبت جهانی نیز بشود. همانطور که گفته شد یکی از جاذبه های بازار اراک نوع معماری و مصالح بکار برده شده در آن است یکی از ویژگی های معماری این بازار بکار گیری انواع طاق و گنبد جهت مسقف کردن گذرگاهها، حجره ها، انبارها و سراهاست. سقف بازار از تعداد زیادی گنبد تشکیل شده است در توصیف سقف و پشت بام بازار باید گفت: از نمای پشت بام، گنبدهای ممتد در دو ردیف شمالی، جنوبی، غربی و شرقی به طور زیبایی مشاهده می شود. گنبد چهارسوق بلندترین و عظیم ترین گنبد این بام است که سطح داخلی آن دارای رسمی بندی و آجر چینی است. در مرکز هر گنبد دریچه ای تعبیه شده که کار نورپردازی و تهویه هوای هر سرا را انجام می دهد. ملات گچ، آهک و خاک رس از جمله مصالحی است که در ساخت بنای بازار به کار رفته است.
با توجه به اینکه بنای بازار سال هاست در معرض تخریب قرار دارد و شرایط جوی و محیطی بر روند این تخریب تاثیر داشته است. اقداماتی در خصوص مرمت و ترمیم این بنا صورت گرفته است با توجه به مشکلاتی که در سال های اخیر برای سقف بازار پیش آمده بود در گنبدها و سقف این سازه نیز اقدامات ترمیمی انجام شد که متاسفانه در بخش هایی به دلیل رعایت نکردن موارد فنی و سنتی در اندود کاهگل، همچنان با مشکلاتی رو به رو است و مواردی چون رطوبت و بارش می تواند در ریزش و تخریب سقف آن تاثیر داشته باشد مساله ای که بارها شاهد آن بوده ایم. اما پدیده دیگری که این روزها در اثر بارش باران سقف بازار درگیر ان است از نوع دیگری است
قطعا بارش های باران های چند روزه بر بنای بازار اراک از جمله سقف آن تاثیر داشته است، بیشتر بناها در برابر رطوبت آسیب پذیر و بسیار حساس هستند. رطوبت می‌تواند به شکل‌های تصاعدی، نفوذی و تعریقی در بافت یک بنا نفوذ کند. در یک محوطه باستانی تمامی این اشکال عمل می‌کنند. بیشتر میزان تخریب زمانی روی می‌دهد که رطوبت لایه‌های خشتی را از ساختار دیوارها جدا کند. این امر در اثر حرکت آب، کاهش مقاومت کششی خشت‌ها در اثر جذب رطوبت و هدایت و انتقال نمک‌های محلول و تشکیل چرخه‌های انحلال و تبلور نمک ایجاد می‌شود؛ اما جدای از رطوبت رویش بی وقفه گیاهان نیز باعث تخریب یک بنای تاریخی می شود هنگامی که گیاهان بی وقفه در یک محوطه تاریخی رشد می‌کنند و به صورت گسترده همه جا را می‌پوشانند دیواره‌های بنا سست می‌شوند. به علاوه رشد و حر کت ریشه‌ها باعث از بین رفتن انسجام قسمت‌های مختلف بناها می‌شوند. گاهی ریشه‌ها آن قدر قدرتمند هستند که می‌توانند دیواری را دو نیم کنند یا از شکاف خشتی محکم رسوخ کنند و خود را به سوی دیگر برسانند. بارش چند روزه باران در اراک این بار برای بازار تارخی اراک ارمغان جدیدی آورده است در کنار تمام نیازها برای مرمت اضطراری سراها و کاروانسراهای بازار و مشکلات موجود حالا رویش گل ها و سبزه ها در سقف های گنبدی شکل بازار یک زنگ خطر جدی است که به صدا در آمده است. شاید یک نمای سبز از پشت بام این روزهای بازار اراک کمی عجیب به نظر برسد ولی این ها تمامشان گیاهان خودرویی است که در اثر بارش باران بر سقف بازار رشد کرده اند و هر لحظه ممکن است باعث ریزش و آسیب به بدنه بازار شوند. این گیاهان در گنبد و سقف کاهگل بازار رسوخ کرده اند و قطعا با رشد بیشتر موجب ایجاد شکاف و در نهایت تخریب سقف بازار می شوند بنابراین مسئولین امر و کسبه هرچه سریعتر باید در خصوص از بین بردن ریشه های این گیاهان اقدام کنند وگرنه شاهد تخریب های جبران ناپذیری برای بازار اراک خواهیم بود البته می توان ابتکار عمل داشت به بهانه نبود وقت و اعتبار سقف را به حال خود رها کرد و طرح داد و گفت چمن های موجود یک ظرفیت جدید گردشگری و جاذبه تفریحی است. بهر حال اگر در این خصوص اقدام عاجلی صورت نگیرد سقف سبز با گل های شقایق فرو خواهد ریخت.