روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
شنبه ۲۹ مهر ۱۳۹۶ شماره ۷۰۶
علی امیدی: در مراسم معارفه شهردار اراک دکتر علی اکبر کریمی نماینده مردم اراک، خنداب و کمیجان در مجلس در سخنرانی خود به موضوع درآمد پایدار شهرداری ها و چگونگی افزایش آن اشاره کرد که مدت هاست توسط کارشناسان حوزه شهری مطرح می شود؛ براساس سخنان دکتر کریمی در مجلس نیز طرحی درخصوص درآمد پایدار شهرداریها در دست بررسی است. کلیات طرح درآمد پایدار شهرداری های کشور در مجلس چندی پیش به تصویب رسید. در جلسه اخیر کمیسیون مشترک درآمدهای پایدار در محل کمیسیون شوراها و امور داخلی مجلس که به ریاست پروانه مافی و با حضور نمایندگان مجلس شورای اسلامی و نمایندگانی از وزارت راه و شهرسازی و وزارت کشور، مرکز پژوهش های مجلس، کمیسیون خاص امور کلانشهر تهران و سایر کلانشهرها و سازمان برنامه و بودجه برگزار شد، متن ماده سوم و سه مورد از تبصره های ذیل آن به بحث گذاشته شد. ماده ۳ از طرح درآمد پایدار در خصوص صدور مجوز برای شوراهای اسلامی شهرها پیرامون برقراری، اصلاح، لغو و تصویب لایحه عوارض پیشنهادی شهرداری هاست. در این ماده از طرح به درستی موضوع ارزش افزوده ناشی از اجرای طرح های توسعه شهری دیده شده که همین مسئله در جلسه اخیر کمیسیون مشترک، به اتفاق مورد حمایت نمایندگان عضو کمیسیون قرار گرفت. در این جلسه پروانه مافی رئیس کمیسیون مشترک طرح درآمد پایدار شهرداری های کشور با اشاره به اینکه ارائه لایحه از جانب دولت ، خواست مجلس بود، اذعان داشت :«اما در شرایطی که دولت پس از گذشت بیش از ۳۴ سـال هنوز اقدام به تصویب چنیـــن لایحه ای نکرده قطعاً در صورت تمدید زمان برای ارائه لایحه باز هم اقدام لازم صورت نخواهد گــرفت.کما اینکه همین اقدام در خصوص طرح جامع مدیریت شهری انجام شد و پس از گذشت موعد پیش بینی شده برای وزارت کشور که تا پایان شهریور بود، همچنان لایحه در هیئت دولت به تصویب نرسیده است. به همین دلیل، نباید بیش از این منتظر ماند.» یکی از دستاوردهای طرح درآمد پایدار شهرداری‌های کشور جذب سرمایه‌گذاران بخش خصوصی است که این موضوع در رشد و توسعه منطقه حائز اهمیت بسیار است. نبود درآمد پایدار برای شهرداریها سبب شده که هم‌اکنون وجود برخی مشکلات و چالش‌ها را شاهد باشیم که این موضوع ضرورت نیاز طرح درآمد پایدار شهرداریها را به اثبات می‌رساند که امیدواریم این موضوع به طور همه‌جانبه و ویژه مورد توجه واقع شود تا بتوانیم به تمامی اهداف خود در این زمینــه دست یابیم. اگــر اجرای این طرح به یـک قانون تبدیل شود کمبود و مشکلات شهری به آسانی برطرف شده و شهرداری ها با کمبود اعتبارات روبه‌رو نخواهند شد و به همین ترتیب شاهد برطرف شــدن مشکلات و مطالبات مردم بوده و خـدمات مطلــوبی به آنان ارائـه خواهد شد.
ارائه خدمات عمومی با تامین منابع مالی
شهرداری ها کامل ترین سازمان محلی در ایران هستند، به این دلیل که خودگردانند و عهده دار تعداد بی شماری خدمات مورد نیاز ساکنان شهر هستند. عملکرد و فعالیت شهرداری ها به توسعه و یا توقف رشد و بالندگی در شهرها می انجامد. چرا که تامین نیاز شهروندان و توسعه امکانات رفاهی و زیرساخت های شهری، پویایی اقتصادی و ارتقای سطح فرهنگ عمومی را در پی دارد. به گزارش وقایع استان به نقل از پایگاه اطلاع رسانی و فرهنگی شهریار، اصلی ترین وظیفه شهرداری ها ارائه خدمات عمومی و تأمین منابع مالی لازم جهت عرضه مستمر و پایدار این خدمات است، اما این سازمان عریض و طویل گاها از نظر مالی و منابع درآمدی دارای مشکلات و ایراداتی شکلی و محتوایی بوده است. رشد جمعیت شهری و گسترش مهاجرت از روستا به شهر و مهاجرت از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ و کلان شهرها، افزایش زاد و ولد و کاهش مرگ و میر به دلیل بالا رفتن سطح بهداشت مستقیماً بر شهرها تاثیر گذاشته اند. این افزایش جمعیت باعث افزایش مشکلات عدیده به شهرداری های کشور شده است. از آنجا که اداره مطلوب شهرها و ارائه ی خدمات مناسب و کنترل و هدایت پروژه های عمرانی، شهری و اجتماعی علاوه بر اعمال مدیریت صحیح، مستلزم کسب اعتبارات کافی و هزینه ی صحیح آن می باشد، لذا شهرداری ها بعنوان سازمان های محلی جهت انجام وظایف خود می باید از امکانات مناسب مالی برخوردار باشند. شهرداری ها در کشورهای پیشرفته جهان با هماهنگی کامل دستگاه های ذیربط اداری به انجام وظایف گستـرده در خصــوص مدیریت شهــری می پردازند در این کشورها شهرداری و شهرداران از منزلت والایی برخوردارند و دارای اختیارات ویژه ای می باشند. در سال های قبل نیز در کشور ما، اتکای بیش از حد شهرداری های کشور به درآمدهای حاصل از مسکن و فروش تراکم باعث افزایش و تشدید قیمت مسکن و بروز مشکلات و بحران های مالی در مقاطع مختلف زمانی برای شهرداری ها شده بود که این ارگان با تعریف درآمدهای پایدار برای خود در حوزه های خاص سعی در برطرف کردن این مسائل و کسب درآمد کرد .
هــرچند درآمد شهرداری ها در سال های اخیر از طریق یک سری درآمدهای پایدار به حالت محدود و اخذ عوارض گوناگون و دیگر منابع از رشد قابل توجهی برخوردار بوده است اما متقابلاً هزینه های آن نیز افزایش یافته و امروزه دستیابی به روشهای جدید و پیش بینی منابع درآمدی مطمئن و حداکثر پایدار و تعدیل هزینه های شهرداری دغدغه اصلی مدیران و برنامه ریزان امور شهری از جمله شوراهای اسلامی شهرها و شهرداران می باشد.
بخصوص در بازه هایی که بحرانهای اقتصادی دامن دولتها را گرفته، بطور مستقیم عملکرد شهرداری ها مختل شده، به این دلیل که اقتصاد یک کشور زنجیروار تمامی بنگاه های انتفاعی و غیرانتفاعی را به هم گره زده است و در شرایط بحران، از شرکت های بزرگ و بازارهای کلان گرفته تا سوپرمارکت محله و دستفروش نبش چهارراه، متــاثر از فضـــای رکود می شوند، چون آنها در دایره نظام تولید و توزیع ملی قراردارند و مدام درحال کنش و واکنش و تأثیر و تأثر بریکدیگرند.شهرداری ها نیز همچون سایر بخشهای جامعه، (که درشهرهای بیش از۵۰ هزارنفر خودگردانند و از طرف دستگاههای دولتی بودجه ای دریافت نمی کنند) علاوه بر کلیه وظایف خود که با هزینه های بسیاری بالا ممکن است، گاها با انباشت بدهی های ادواری، بدهی پیمانکاران، حقوق پرسنل، بیمه و سـایر مخارج جـاری دست و پنـجه نرم می کنند. شهرداری ها باید یک بار و برای همیشه این مشکل را تا حد امکان با ایجاد درآمد های پایدار علاج کنند و با اتخاذ مجموعه تدابیری، با تمسک به قواعد و مقررات مربوطه و مطالعات و پژوهش، نیاز و امکان سنجی توسط متخصصان حوزه های متنوع مدیریت شهری، دست به سامان مند کردن امور مالی خود بزند، که در این راه، مدیریت مالی صحیح، تاکید بر عوارض متنوع و بودجه و اجرای صحیح آن به عنوان اصولی گریز ناپذیر مطرح است.
به عنوان نمونه شهرداری تبریز با تکیه بر قانون و دانش نیروی انسانی صاحب تجربه خود، طی سال های گذشته توانسته برای خود درآمدهای پایداری از قبیل بازیافت زباله ها، مشارکت در مجتمع های تجاری و … تعریف کند و تا حدودی در جهت تعدیل فشارهای مالی گام بردارد و با تهیه و تدوین برنامه ای عملی با رویکردی انتقادی به گذشته، در بازه ای زمانی درآمدهای مطلقا پایدار برای خود تعریف و تثبیت کند.
مروری بر مهمترین تنگناها و مسائل مالی شهرداریها
رشـــد سریع شهرنشینی و معضــلات و پیچیدگی های شهرهای امروزی، موجب گستردگی و تنوع وظایف و خدمات شهرداری ها شده است به طوری که در حال حاضر به سازمان هایی چند وجهی و پیچیده تبدیل شده اند.در این میان انتظارات و خواسته های شهروندان نیز با گسترش ارتباطات و مدرنیزه شدن کلیه امور روز به روز در حال افزایش است و مستلزم توسعه خدمات شهری می باشد. لذا رعایت حقوق شهروندی طلب می نماید که با این پدیده روبه گسترش، سنجیده و با برنامه ریزی برخورد نماییم.شناخت مهمترین تنگناها و مسائل شهرداریها کمک فراوانی به حل مسئله خواهد نمود که اهم آنها عبارتند از:
قدیمی بودن قوانین شهرداری – نبود هماهنگی بین دستگاههای اجرایی با شهرداری – عدم ضمانت اجرایی جهت اجرای کامل قوانین نداشتن جایگاه و منزلت عمومی شهرداری و شهرداران بر خلاف کشورهای پیشرفته عدم اعمال مدیریت واحد شهری فقدان فرهنگ عمومی در شناختن شهرداری به عنوان یک سازمان محلی منتخب مردم و عدم هماهنگی با شهرداری- مشکلات مالی شهرداری ها ناشی از تصمیمات دولت در خصوص استقلال شهرداری ها – کمبود کمک های مالی دولت به شهرداری ها – حذف پاره ای از عوارض شهرداری ها در قانون تجمیع و بسیاری از مشکلات اساسی دیگر باعث تمایل شهرداری های کشورمان به کسب درآمد با روشهای غیر متداول و غیر منطقی به خصوص افزایش فروش تراکم فروش و حذف پارکینگ – افزایش هزینه های تفکیک واحد ، زمین ، عوارض تجاری ، عوارض وصول پروانه شده است.
ارائه راهکارهای پیشنهادی در جهت رسیدن به درآمدهای کاملا پایدار شهری
شهرداری ها باید رویکرد تازه ای نسبت به مسائل داشته که برخی از آنها بعنوان پیشنهادات جهت بهبود در کسب منابع درآمدی پایدار در شهرداریها ارائه می گردد: بازنگری و اصلاح قوانین شهرداریها با توجه به قدمت آنها بمنظور افزایش کارایی و متناسب با اختیارات شهرداریها، تسریع در اجرای مدیریت واحد شهری و واگذاری وظایف دستگاههای اجرائی مرتبط به شهرداریها، گسترش برنامه های آموزشی و ترویجی و ایجاد زمینه تفاهم و همکاری بین مردم و شهرداریها در راستای جلب مشارکت عمومی فراهم گردد، بکارگیری و استخدام نیروها با توجه به نیازهای تخصصی و افزایش بهره وری نیروی انسانی در شهرداریها، مشارکت با بخش خصوصی در راستای اجرای طرحهای عمرانی و خدماتی و فروش خدمات مناسب به متقاضیان، اتخاذ روشهای تشویقی و ایجاد زمینه مناسب در پرداخت عوارض از سوی شهروندان و تقویت سیستم مالیاتی، افزایش درآمد از طریق احداث کارخانجات تولیدی متناسب با وظایف شهرداری و فروش کالاها و مصالح تولیدی و برنامه ریزی و اعمال و اجرای طرحهای درآمدزا مانند: احداث مجتمع توریستی تفریحی در مناطق دارای استعداد و پتانسیل طبیعی – احداث کارخانه تولید مصالح شن و ماسه و قطعات بتنی – تولید انبوه گل و گیاه و نهال و گیاهان گلخانه ای و فروش آنها با توجه به اقلیم و آب و هوای منطقه – اجرای طرح تفکیک زباله های شهری و…
اما مهم آن است که این درآمدها توان پوشش هزینه های شهری را داشته باشند. زیرا شهرداری ها در کل کشور از نظر ساختار تشکیلاتی و وظایفی که بر عهده آنان نهاده شده است جایگاه و نقش خاصی در تشکیلات اجرائی کشور دارا هستند.
اما با این وجود شهرداری ها نه از جایگاه سازمانی دولتی برخوردارند و نه از جایگاه سازمانی خصوصی. زیرا شهرداری ها می بایست از لحاظ درآمدی به عنوان سازمانی خودکفا انجام وظیفه نمایند اما از طرفی ملزم به رعایت سیاست های تخفیفی دولت که هر ساله در قانون بودجه کل کشور اعلام و یا به صورت قانون خاص تصویب می شوند، باشد. در این بین تصور عامه مردم بر دولتی و وابسته بودن شهرداری هاست که نیاز به اطلاع رسانی عمومی و جلب حمایت مردم دارد.
فعالیت های شهرداری ها ویژگی های خاصی را دارد
فعالیت های شهرداری ها ویژگی های خاصی را دارد که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
-۱ گستردگی وظایف: شهرداری ها وظایف مختلف ،گوناگون و حتی گاهاً متضاد را بر عهده دارند که شاید در میان سایر سازمان ها و ارگان ها بی نظیر باشند. حفظ سلامت، زیبایی، رفاه و آسایش و نظم شهری از جمله این وظایف هستند که در گستره شهرسازی، فضای سبز، پاکیزگی محیطی و امور تفریحی، فرهنگی و پیشگیری از آسیب های اجتماعی و غیره قابل مشاهده می باشند.
-۲ وابستگی مالی شهرداری ها به شرایط جامعه: علیرغم اینکه شهرداری ها دارای سیستم بودجه بندی و برنامه ریزی هستند ولی از آنجائیکه بیشترین سهم در درآمد شهرداری ها مربوط به عوارض ساختمانی است لذا درآمد آنها تحت تاثیر تغییرات اجتماعی، اقتصادی، طبیعی و سیاسی روز می باشد که موجب عدم اجرای برنامه های از پیش تعیین شده در توسعه شهری می گردد.
درآمد شهرداری ها وابستگی شدیدی به ساخت و ساز در سطح شهر دارد لذا از این رو قوانینی جهت بررسی و تصویب در دستور کار قرار دارد تا از وابستگی شهرداری به درآمدهای ناپایدار بکاهد مانند : قانون مالیات بر ارزش افزوده که می تواند به عنوان یکی از راهکارهای ممکن در این خصوص مطرح باشد.
-۳ وظایف فوریتی و ضروری: یکی از ویژگی های مهم شهرداری ها ماهیت اضطراری و فوریت برخی از وظایف آنهاست. از جمله نظافت سطح شهر، جمع آوری زباله، آبیاری فضای سبز و رفع موانعی که بعضاً در سطح شهر ایجاد می شوند، و این وظایف را نمی توان به تأخیر انداخت. زیرا موجب بر هم خوردن نظم و زیبایی و سلامت شهری می گردند.
راهکارهایی جهت دستیابی به توسعه شهری پایدار:
-۱ اداره و کنترل شهرهای بزرگ به خصوص کلانشهرها و به خصوص شهری همچون تبریز با ویژگی های خاص خود باید از منابع مالی قابل توجهی برخوردار باشد که همان طور که گفته شد انواع مختلفی دارد و یکی از انواع آن منابع خارجی است که این قبیل منابع حتی می توانند تا سرمایه های خارجی نیز گسترش یابند؛ که برای جذب این سرمایه ها نیاز به همکاری قانون گذاران و حمایت دولت محترم می باشد.
-۲ شفاف سازی امور برای عامه مردم یکی دیگر از اقداماتی است که می بایست توسط شهرداری ها انجام گیرد. برای مثال در جلب سرمایه گذار می بایست میزان سود ، زیان ، طرح ها و نحوه مشارکت ، زمان و میزان بازگشت سرمایه به صورت کاملاً شفاف مشخص باشد و یا هزینه های مختلف شهر با توجه به عوارضی که شهروندان پرداخت می نمایند واضح و روشن ارائه شود تا حس اعتماد را در میان مردم برانگیزد و نمایان سازد که آنچه به شهرداری پرداخت می گردد چگونه و در کجا برای خود شهروندان هزینه می شود. دراین راستا می توان از مشاوران شهری چه داخلی و چه خارجی و یا از نظرسنجی عمومی کمک گرفت. همچنین تجربه سایر کشورها نیز می تواند راه گشا باشد.
-۳ فروش اوراق مشارکت از راه هایی است که هم موجب جریان نقدینگی در فعــالیت های شهـــری می گردد و هم باعث مشارکت مردم در توسعه شهرها می شود. در این طرح مردم به نوعی جز سهامداران شهر محسوب می گردند.
-۴ از جمله راهکارهای دیگر ، تشکیل کمیته های مختلف جهت تعریف منابع جدید درآمدی می باشد. این گونه کمیته ها می بایست به معرفی منابعی بپردازند که موجب کاهش وابستگی شهرداری ها به درآمدهای ساخت و ساز گردد.
-۵ ایجاد بانک شهرداری ها نیز می تواند به عنوان تضمین اخذ وام های داخلی و خارجی باشد همچنین با جمع آوری وجه نقد مردم و بازپرداخت سود آنها، مردم را شریک در توسعه و عمران شهرها نمایند. که این اقدام در سال های اخیر با سرمایه کلانشهرها صورت گرفته اما برای نهادینه شدن آن نیاز به تبلیغات گسترده به منظور جلب سرمایه مردم می باشد.
-۶ مدیریت هزینه، که به منظور پرهیز از دوباره کاری ها، کارهای کارشناسی نشده، حرکت بدون برنامه ریزی، سلیقه‌ای و یا بخشی تصمیم گرفتن و… می باشد زیرا هر یک از این تصمیم گیری‌های غلط هزینه های زیادی را بر شهروندان تحمیل می نماید.
-۷ تخصیص بخشی از مالیات های محلی به شهرداری ها.
-۸ بازیافت زباله (طلای کثیف): درکشورهای پیشرفته دفن زباله صورت نمی پذیرد بلکه به عنوان مواد مفید قابل بازیافت تلقی شده و از آن کالاهای اقتصادی تولید و روانه بازار می گردد که با صرف هزینه اولیه جهت خرید تجهیزات مورد نیاز این کار ، درآمدی سرشار به دست می آید.
-۹ اجرای طرح مدیریت واحد شهری، که البته به معنی افزایش وظایف و هزینه های شهرداری نباشد بلکه به معنی مدیریت و ساماندهی کلیه امور شهری باشد.
-۱۰ و در نهایت استفاده از تجارب سایر کلانشهرهای جهان که می تواند به صورت ملی یا محلی درآمده و راهگشای فعالیت های مختلف شهری باشد.
