دوشنبه ۲۹ خرداد ۹۶ شماره ۶۱۳
وقایع استان: بزرگان انقلاب همواره چه پیش و چه پس از پیروزی انقلاب، بارها بر نقش مهم و تأثیرگذار روشنفکرانی چون دکتر شریعتی و جلال آل احمد در «زمینه سازی» و «پیروزی» انقلاب اسلامی تأکید کرده‌اند. مقام معظم رهبری در دست نوشته ای درباره جلال و شریعتی می نویسد: «… مطهری و طالقانی و شریعتی در این انقلاب حکم «پرچم» را داشتند. همیشه بودند.تا آخر بودند. چشم و دل «مردم» و نه خواص از آنها پر است و این همیشه بودن و با مردم بودن، چیز کمی نیست.» ۲۹ خرداد ۱۳۵۶ سالروز درگذشت دکتر علی شریعتی است. دکتر شریعتی در سال ۱۳۱۲ شمسی در شهرستان مزینان در استان خراسان متولد شد. وی پس از اتمام تحصیلات ابتدایی و متوسطه، راهی پاریس شد و در آنجا موفق به اخذ دکترای جامعهشناسی گردید. او در ضمن تحصیل در فرانسه، جهت آزادی کشور مسلماننشین الجزایر نیز کوششهای چشمگیری داشت. دکتر در سال ۱۳۴۳ به ایران بازگشت و بلافاصله به خاطر مبارزاتی که علیه رژیم ستمشاهی انجام داده بود دستگیر و روانه زندان شد. پس از آزادی از زندان ضمن اشتغال به تدریس، به سخنرانی‌های روشنگرانه همت گماشت. در این زمان، شریعتی مبارزات خود را با برگزاری جلسات سخنرانی و بحث، در حسینیه ارشاد تهران ادامه داد. او در کنار استادان و متفکرانی نظیر استاد شهید مرتضی مطهری و باهنر، حسینیه ارشاد را به پایگاهی جهت تغذیه فکری نسل جوان تبدیل نمود. دکتر شریعتی به امام خمینی(ره) علاقمند بود و محققی فعال به شمار میرفت، به طوری که در طول زندگی کوتاه خود، بیش از ۲۰۰ اثر به صورت کتاب، جزوه و مجموعه نوار سخنرانی از خود به جای گذاشت. فعالیتهای فرهنگی دکتر شریعتی، سبب دستگیری مجدد او گردید و پس از آزادی، در تاریخ ۱۶ اردیبهشت ۱۳۵۶ به لندن مسافرت کرد و در ۲۹ خرداد همان سال در آن شهر به طرز مشکوکی درگذشت.
بدنش را پس از چند روز به سوریه منتقل کرده و در زینبیه به خاک سپردند. برخی سخنان و نوشتههای وی در عین داشتن نکات بدیع و احساس برانگیز، در خور تأمل و نقد میباشند.
علی جنتی وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی خاطره ای از دکتر علی شریعتی نقل کرده است که شنیدنش خالی از لطف نیست. وی می گوید: بنده از سال ۵۴ تا بهمن ۵۷ در منطقه خاورمیانه به خصوص کشورهای سوریه، لبنان و عراق رفت و آمد می کردم. وقتی دکتر شریعتی فوت کرد ما خودمان را آماده استقبال از جنازه وی کردیم. وی افزود: یکی دو روز بعد از رحلت دکتر شریعتی جنازه وی را به دمشق آوردند که بنده افتخار داشتم به همراه صادق قطب‌زاده، دکتر ابراهیم یزدی، شهید چمران، خانواده دکتر شریعتی و جمعی از دانشجویان اتحادیه دانشجویان مسلمانان اروپا جنازه وی را در فرودگاه دمشق تحویل گرفتیم و به طواف مرقد حضرت زینب بردیم.
جنتی افزود: سپس توسط یکی از روحانیون تلقین خوانده شد و پیکر دکتر شریعتی توسط شهید چمران در آن جا دفن و به امانت گذاشتیم. وزیر سابق فرهنگ در ادامه خاطره‌اش می گوید: خوشبختانه توانستیم برای دکتر شریعتی مراسم بزرگداشتی با حضور تعدادی از شخصیت‌های برجسته و نماینده جنبش آزادی بخش فلسطین و نماینده یاسر عرفات در دانشگاه بیروت برگزار کنیم در این مراسم امام موسی صدر سخنرانی کردند که تمام سخنرانی‌های آن مراسم موجود و مکتوب شده است.
جنتی افزود: تا پیروزی انقلاب که در آن جا بودیم از مرقد ایشان که یک محفظه شیشه‌ای بود حراست می‌کردیم و افراد علاقه‌مند را برای زیارت قبر وی راهنمایی می‌کردیم. وی همچنین درباره عملی کردن وصیت دکتر شریعتی جهت انتقال جسد وی از دمشق به حسینیه ارشاد تهران گفت: ما موافقیم و اگر نظام موافق این کار باشد این موضوع را پیگیری می‌کنیم.
***
نگاهی به شخصیت شریعتی*
در هنگام مواجه با آثار دکتر علی شریعتی، سوالی در ذهن مخاطب شکل می گیرد و آن این است که شخصیت شریعتی در کدام منظر قابل تحلیل است، آیا او همانگونه که سنت گراها گفته اند جامعه پژوهی نا آشنا با عمق مفهومی اسلام است یا بر مبنای نگاه نواندیشان،متفکری گرانقدر در حوزه تحلیل جامعه شناختی و روان شناختی تاریخ اسلام به شمار می رود؟ به راستی شریعتی کیست؟ استادی است که مدرک دکترای خود را در حوزه های جامعه شناسی و تحلیل تاریخ از دانشگاه سوربن اخذ کرده است؟ متفکری است که پردازنده نگرش اسلام انقلابی در قالب ساختاری آثاری چون«حسین وارث آدم» به شمار می رود؟
برای پاسخگویی به این سوالات باید توجه داشت که وجه تفاوت کار دکتر شریعتی با دیگر اندیشمندان معاصر، نوع نگرش وی به تاریخ اسلام است؛ در حقیقت وی در تحلیل وقایع تاریخ اسلام نه از نگره ای فقهی بلکه از مبنایی جامعه شناختی و روان شناختی در تحلیل شخصیت های سیاسی و دینی صدر اسلام بهره می برد و به بیانی حماسی درتحلیل فرازهای راهبردی تشیع می رسید و از این منظر است که فاطمه، فاطمه است؛ کربلا نبرد هابیلیان و قابیلیان تعبیر می شود؛ زینب پیامبر کربلا است و علی حقیقتی بر گونه اساطیر نام می گیرد. تفکر ناب شریعتی در فراز های مهم و حیاتی ایران معاصر خلق موقعیتی حماسی از وقایع تاریخ اسلام و بیان آن در قالبی از شور وشعور ضمن مدیریت تفکر دینی جوانان و نهادینه سازی فرهنگ انقلاب در نگره اجتماعی و سیاسی جامعه کمک به سزایی در جریان پیروزی انقلاب اسلامی کرد.
ازاین به بعد می توان دکتر شریعتی را بازآفرین فرهنگ تشیع در عصر مدرن دانست که به ویژه با ارایه تعابیر جدید از تاریخ اسلام و همسان سازی موقعیت تقابلی جامعه ایران بر ضد رژیم پهلوی از محمدی گفت که اگر چه به دلیل صفات برجسته، انسانی فرابشری است اما در تحلیل معلم شهید علی شریعتی الگویی قابل دسترس برای جامعه به شمار می رود،فاطمه دراین منظر الگوی زن مسلمان در بستر تاریخ است و علی حقیقتی بر گونه اساطیر نام گرفته که به عنوان محافظ دین قرآن آموزگار سیاست دینی و مروج گفتمان آزادی و عدالت برای تاریخ به شمار می رود.
شریعتی با ارایه نظریه اسلام انقلابی در قالب مفهومی و تحلیلی آثاری همچون «ابوذر»، «فاطمه، فاطمه است»،«محمد(ص)»،«علی حقیقتی بر گونه اساطیر» و« حسین وراث آدم» نقشی راهبردی در تفهیم و درک نگاه جامعه شناختی و روان شناختی جوانان به تاریخ صدر اسلام داشته و نسل جوان حماسه های تاریخ تشیع را در آینه آثار شریعتی جست و جو می کنند و از این منظر است که شریعتی با پردازش آهنگین کلمات و تحلیل تاریخ تشیع در قالبی بدیع مهمترین اندیشمند در حوزه جامعه پژوهی دینی به شمار می رود.
* علی کریمی پاشاکی