روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
پنجشنبه ۳۰ دی ۹۵ شماره ۵۱۰
آرش زرنیخی
کارگردان تئاتر و مدرس دانشگاه
هنر تئاتر که وجه تمایزهای بسیاری با آنچه آیین های نمایشی می خوانیمشان دارد در کشور ایران هنر نو ظهوری است. به قول بیضایی: یکی از مشکلات همیشگی نمایشگران ایرانی در طول تاریخ نداشتن نویسنده به عنوان (تاکید از نگارنده) مغز متفکر نمایش های موجود در این کشور بوده و هست. اما تئاتر غرب از همان ابتدا؛ یعنی حوالی سده های پنج و چهار پ.م نمایشنامه نویسان قدرتمندی داشت. نبودن مغز متفکر در نمایش ایرانی یکی از همان دلایلی مهم و بنیادینی است که کار نخستین معلمان تئاتر در ایران را دشوار تر کرد. کاری شبیه جنگل کاری در کویر.
در سیری تاریخی در می یابیم که نخستین معلمان تئاتر ایران از اواخر دوره قاجار شروع به فعالیت می کنند البته مقصود تئاتری است که از سیطره دربار بیرون آمده و بناست تا برای مردم روی صحنه برود.
از انجمن اخوت و تئاتر ملی که بگذریم، جوان تحصیل کرده ای که تازه از خارج آمده و در اداره دخانیات استخدام شده در سال ۱۲۹۸ خورشیدی و پس از تعطیلی تئاتر ملی محقق الدوله، با دایر کردن کمدی ایران نخستین گام های آموزشی خود در تئاتر ایران را برداشت . اگرچه کمدی ایران جنبه آموزشی صرف نداشت. باری تلاش های پیوسته سید علی خان نصر مالاً به تاسیس هنرستان هنرپیشگی طهران در سال ۱۳۱۸ منتهی شد. جدی ترین حرکت آموزشی تاریخ تئاتر ایران . نصر برنامه تحصیلی هنرستان هنرپیشگی را از روی کنسرواتوار هنرهای دراماتیک پاریس اقتباس کرده بود. پس معلمی کردن در تئاتر ایران به شکلی رسمی از ۱۳۱۸ آغاز شد . پیش از این تاریخ نیز تلاشهایی در این زمینه انجام شده بود که ذکر آنها بر غنای این یادداشت خواهد افزود. همچون تلاشهایی که در سال ۱۳۱۲ توسط جمعیت شیر و خورشید سرخ انجام شد تا هنرپیشه بزرگ شوروی یعنی واهرام پاپازیان به ایران بیاید و به نفع بینوایان نمایش هایی ترتیب بدهد . آثاری از قیبل هملت، اتللو و. . . همچنین تلاشهای علی دریابیگی که تازه از آلمان به ایران مراجعت کرده بود در سال ۱۳۱۵ تلاش کرد تا کلاس های تئاتر شهرداری وقت را رونقی دهد.
اما یکی از ادوار مهم تقویم آموزشی تئاتر ایران فاصله بین سالهای ۱۳۳۴ تا ۱۳۳۷ است . زمانی که
دانشکده ادبیات دانشگاه طهران از پروفسور کوئین بی، پروفسور بلچر و پروفسور دیوید سون دعوت کرد تا تربیت نسل تازه نفس تئاتر ایران را به عهده بگیرند و از تجربیات و دانششان جامعه نمایش کشور را بهره مند سازند.
خروجی آن روزها شد بزرگانی همچون زنده یاد رکن الدین خسروی در تئاتر ایران . هنرمند جریان سازی که در سال ۱۳۳۶ با همکاری دکتر فروغ اقدام به تاسیس اداره هنرهای دراماتیک کرد.
آنچه بر جامعه آکادمیک تئاتر ایران پوشیده نیست و بابت آن قدردان امثال رکن الدین خسروی است عملکرد اثر گذار و به نتیجه رساندن همه آن سرمایه های ملی است که صرف تربیت شدن ایشان شده است. او در سال ۱۳۴۹ برای تحصیل تئاتر راهی مدرسه درماسنتز لندن می شود که پیتر بروک ریاست افتخاری آن را عهده دار بود، مجدداً در اوایل دهه پنجاه به ایران باز می گردد تا در حد توان خود پلی باشد برای متصل کردن تئاتر ایران به نبض تئاتر جهان.
او در دهه شصت که تئاتر ایران بیش از پیش تشنه بود ، مقالات مهمی درباره کارگردانی حرفه ای نوشت که خوشبختانه بخش زیادی از آن مقالات در مجلات آن زمان به چاپ رسیده است.
از آن جمله است؛گذاری در جهان کارگردانی، مجله چیستا، شماره ۶۲ و۶۴، سال ۱۳۶۸٫
نمایش و هنر کارگردانی ؛ مجله چیستا، شماره۱۰۶و ۱۰۷ و۱۰۸و۱۰۹ سال ۱۳۷۳٫
نمایش و هنر کارگردانی؛ مجله چیستا، شماره۱۰۱ ، سال ۱۳۷۲٫
این مقالات نه تنها در تئاتر آن روز ایران که هنوز از از اعتبار شایان توجهی برخوردار است و نشان از
هنرمندی دارد که در جامعه تئاتر ایران، خاموش و بدون حاشیه معلمی کرد و نسلهای پس از خود را به بار نشاند . احتمالا روندی که از آن سخن رفت فاصله ای ۱۵ ساله را در بردارد . یعنی از سال ۱۳۶۰ که دعوت به استعفا می شود تا سال ۱۳۷۵ که برای همیشه وطن را ترک می کند.
اکنون پرسش اساسی اینجاست که با از دست دادن خسروی هایی که به شریان اصلی تئاتر جهان وصل بودند وضعیت آموزش در تئاتر ایران به چه سمت و سوهایی پیش خواهد رفت؟
