روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
یکشنبه ۲۱ آبان ۹۶ شماره ۷۲۰
***
علیرضا عزیزی
دانشجوی کارشناسی ارشد حمل و نقل و ترافیک
***
امروزه موضوع توسعه پایدار شهرها به عنوان یک موضوع مهم در مدیریت شهری بسیاری از جوامع مطرح بوده و حائز اهمیت می باشد. واژه «پایداری» با معنی کنونی یعنی «آنچه که می تواند در آینده تداوم یابد» در چند دهه اخیر کاربرد زیادی پیدا کرده است. درتعریف توسعه پایدار این گونه آمده است که توسعه ای است که سلامت انسان و نظام های اکولوژیکی را در بلند مدت بهبود بخشد و هدف اصلی آن تأمین نیازهای اساسی، بهبود ارتقا سطح زندگی برای همه، حفظ و اداره بهتر اکوسیستم ها و آینده ای امن تر ذکر شده است. طبق این تعریف نقش شهرسازی و مدیریت شهری در تحقق توسعه پایدار بسیار حیاتی و حائز اهمیت است که می تواند با ارائه راه حل های خلاقانه فنی، زمینه ساز دستورالعمل ها و تصمیمات اجرائی صحیح باشد. از طرف دیگر از تعریف فوق می توان به یک دیدگاه اساسی و کلی گرا در راستای پایداری شهر رسید و آن کارائی بالا در استفاده از منابع و آلودگی و مواد زائد کمتر می باشد.
با این دیدگاه هر حرکت به سوی پایداری از طریق جامعه انسانی و توجه به جریان انرژی و همچنین برنامه ریزی جهت استفاده معقول تر از منابع ملاک قرار می گیرد. در نتیجه فرد شهروند به عنوان عاملی تعیین کننده در روند و شکل گیری توسعه مطرح می شود چرا که شهروند است که می تواند با برنامه ریزی صحیح در فعالیت های روزانه خود گام بلندی برای رسیدن به این هدف بر دارد. اما نکته مهم این است که در کنار شهروند، مدیران شهری نیز با ارائه راهکار و زمینه سازی مناسب می توانند شهروندان و بسیاری از فعالیت های روزانه ی آنها را مدیریت کرده و در راستای توسعه شهر هدایت کنند؛ که یکی از این راهکارها پیاده راه سازی می باشد.
در نگاه اول ایجاد ارتباط بین این دو موضوع قدری مبهم می باشد ولی با توجه به اینکه بسیاری از فعالیت روزانه یک شهروند، نیازهای او و عوامل موثر بر سطح کیفی زندگی او نظیر عوامل زیست محیطی، عوامل اجتماعی، عوامل اقتصادی و… با حضور شهروند در محیط شهر صورت می پذیرد و در بستر شهر می باشد، می توان ادعا نمود که اجرای این راهکار، یعنی پیاده راه سازی، به عنوان بخشی از کالبد و محیط شهر که بسیاری از این نیازها و عواملی که به آن اشاره شد در این محیط بروز می نماید، می تواند به رشد و توسعه پایدار شهر کمک کند.
امروزه و طبق اغلب دیدگاه ها و نظریه های موجود پیرامون توسعه پایدار و در بررسی پایداری توسعه شهر، ۴ مؤلفه ی محیط زیست شهری پایدار، حمل و نقل شهری پایدار، فرهنگ و اجتماع شهری پایدار و اقتصاد شهری پایدار مورد توجه صاحب نظـران قرار می گیرد که حاصل این توجه «آینده گرایی» (مسئولیت رفع نیازهای نسل های آینده جهت تأمین نیازهایشان از منابع طبیعی)، «محیط گرائی» (مسئولیت حمایت و مدیریت موثر از منابع محیطی و طبیعی)، «عدالت گرایی» (مسئولیت در دسترس قرار دادن منابع در مقیاس محلی و جهانی بر اساس عدالت و ایجاد فرصت برای همه) و «مشارکت گرایی» (مسئولیت مدیریت جامعه برای تشخیص مسائل مرتبط با محیط بر اساس مشارکت مردم و دسترسی به اطلاعات) می باشد.
تاریخچه و تحولات فکری جهان در خصوص توسعه پایدار
بنابراین از مهم ترین دغدغه های طراحان امروزی در فضاها و بافت های مختلف شهری، رسیدن به راه حل یا نوعی طراحی پایدار است که بتواند اولاً تعادلی پایدار میان فضاهای شهری و بستر طبیعی آن بسازد، ثانیاً ایجاد عرصه هایی اجتماعی و خودکفا که توانایی تأمین هزینه های خود را داشته باشد و در مسیر نیل به مؤلفه های عمومی پایداری (زیست محیطی، اجتماعی، حمل و نقل و اقتصادی) گام بردارد. اکنون می توان پیاده راه سازی را به عنوان راهکاری مناسب برای شبکه حمل ونقل شهری در راستای توسعه پایدار و طراحی شهری پایدار در شهرهای کشورهای در حال توسعه پیشنهاد نمود.
اهمیت پیاده راه سازی وتأثیر احداث آن بر مفاهیم توسعه پایدار شهری
برای پیاده گرائی و احداث پیاده راه مزایای متعددی وجود دارد؛ از مهمترین این مزیت ها ارتقای سطح خدمات شهری و حفظ محیط زیست می باشد. شهروندان نیز پیاده راه ها را به خاطر امنیت و آرامش فضاهای آن و برقراری تعاملات اجتماعی و گذراندن اوقات فراغت و عدم وجود خودرو و آلودگی های ناشی از آن، دوست دارند. از طرفی می تواند مردم را با هر سن و جنس و هرگونه توانائی فردی به خود جذب نماید. به طور کلی پیاده گرائی و ایجاد پیاده راه صرفاً جنبه کالبدی یا ترافیکی ندارد و می تواند اهداف راهبردی وسیع تر اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی را در بر گیرد، اهدافی که همان طور که گفته شد در تعریف پایداری شهر بسیار حائز اهمیت می باشد. در ذیل به طور خلاصه اهداف راهبردی در برنامه ریزی و طراحی پیاده راه و تأثیرات آن بر مفاهیم توسعه پایدار شهری آمده است:
خلاصه اهداف راهبردی برنامه ریزی محورهای پیاده براساس ۴ شاخص اساسی توسعه یعنی محیط زیست شهری، حمل و نقل شهری، فرهنگ و اجتماع شهری و اقتصاد شهری از منظر پایداری شهر:
راهبرد اول:بهبود مدیریت ترافیک
عملکرد:پایدارترین و سالم ترین روش حمل و نقل به شکل پیاده می باشد. با رشد شهر و افزایش تعداد اتومبیل، جهت حل معضل ترافیک، دست به اقداماتی نظیر تعریض خیابان ها و مسیر حرکت سواره می زنند. درصورتیکه به عقیده بسیاری از کارشناسان این اقدامات به صورت مقطعی مشکلات را برطرف نموده و معایبی نظیر از بین رفتن فضای عمومی شهر، تخریب و تغییر اراضی و… را به دنبال خواهد داشت که پیاده راه سازی می تواند به عنوان راه حل قطعی مشکلات ترافیکی عمل نماید.
حمل و نقل پایدار، به هیچ عنوان به معنای حذف مسیرهای ماشین رو نمی باشد. اما توجه به این مسئله و هدف قرار دادن راحتی عابر پیاده و جایگزین کردن شیوه های نوین جابجایی مانند دوچرخه، خود سبب کاهش حجم ترافیک و استفاده کمتر از خودروهای شخصی می شود. از این رو پیاده راه سازی را می توان حلقه مفقوده حل معضلات ترافیکی نام نهاد.
راهبرد دوم: بهسازی محیط زیست شهری
عملکرد:اولین هدف کاهش تعداد عبور و مرور وسایل نقلیه موتوری می باشد، که از طرفی کاهش آلودگی هوا و آلودگی صوتی و از طرف دیگر کاهش استفاده از منابع طبیعی و سوخت های فسیلی را به دنبال خواهد داشت. میزان مصرف انرژی در جهان در حوزه حمل و نقل به ۱۲% افزایش یافته که این عامل یعنی مصرف انرژی های تجدیدناپذیر با هدر دادن منابع طبیعی جهان، که لطمه ی دیگری بر محیط زیست وارد می کند اما با اجرای پیاده راه در این حوزه صرفه جویی می شود. وابسته شدن شهرها و زندگی شهری به اتومبیل منجر به کم تحرکی شهروندان می شود که سلامت آنان را با تهدید مواجه نموده است. اما با اجرای پیاده راه و توجه به عابر پیاده به عنوان رکن اساسی حمل و نقل می توان پیاده روی را به عنوان یک روش حمل و نقل بدون نیاز به سوخت فسیلی ارتقا داد.
راهبرد سوم: بهبود وضع اقتصادی
عملکرد: مبانی اقتصاد شهری و تأثیر پیاده راه سازی بر آن را می توان از جنبه های گوناگون و به صورت مستقیم و غیرمستقیم مورد بررسی قرار داد. درشهرهای امروزی با ترافیک سنگین و حجم بالای وسایل نقلیه موتوری هر ساله شهروندان و دولت متحمل هزینه های کلانی می شوند؛ یک اتلاف بزرگ اقتصادی شامل آلودگی هوا و هزینه های پزشکی می گردد که با پرداختن بیشتر به پیاده گرائی و ایجاد پیاده راه با کاهش ترافیک و وسایل نقلیه موتوری و به تبع آن ها کاهش آلودگی های زیست محیطی رو به رو خواهیم شد که نهایتاً باعث کاهش هزینه های درمانی و پزشکی می گردد. اتلاف دیگر هزینه هایی است که صرف مصرف انرژی و سوخت می گردد که با احداث پیاده راه ها در شبکه حمل و نقل شهری از میزان انرژی مصرفی وسائل نقلیه کاهش یافته و صرفه جویی اقتصادی را به دنبال دارد. با بستن مسیرهای سواره به سوی یک منطقه و ایجاد ترافیک انسانی در آن، معمولاً حجم معاملات خرده فروشان افزایش داشته و از طرفی نیز میزان اشتغال بالا می رود.
راهبرد چهارم: تقویت زندگی اجتماعی و فرهنگی
عملکرد: معابر شهری که فضایی عمومی به شمار می رود و متعلق به ساکنان شهر است با حضور مردم دارای حیات، شادابی، پویایی و سرزندگی می گردد و از طرفی عرصه ای جهت تقویت ارتباط انسان و محیط شهری پیرامونش به شمار می رود. پیاده راه ها به عنوان بخشی از این فضای عمومی شهری عرصه ای را برای وقوع این رویدادهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و بیان احساسات جمعی به وجود می آورد. از اثرات و کاربردهای اجتماعی پیاده راه ها می توان به برگزاری نمایشگاه ها، فستیوال ها، تئاتر خیابانی و… جهت شادابی و نشاط اجتماعی و پویایی و جذابیت فضایی اشاره نمود.
درپیاده راه ها آزادی عمل انسان پیاده برای توقف، مکث و تماس مستقیم با دیگران بسیار زیاد است و از آنجا که به گفتۀ بیوکانن آزادی حرکت عابرین پیاده در شهرها و فضاهای شهری نشانه خوبی از تمدن آن شهر است، می توان گفت که وجود پیاده راه در شهر مظهر تمدن، مدنیت وهویت هر شهر است.
این فضا با افزایش سطح نظارت عمومی، بر کاهش جرایم و نابه هنجاری های اجتماعی نیز تأثیر جدی می گذارد. با ایجاد فضای مناسب و توأم با آرامش می تواند همه ی اقشار جامعه را در خود ببیند و هیچ قشری از حضور در فضای شهری محروم نمی شود، گروه های ویژه یعنی سالمندان، معلولین و کم توانان جسمی، کودکان و افراد بزرگسال همگی به یک اندازه در فضای شهر امکان حضور دارند که به این ترتیب افزایش عدالت اجتماعی و برابری حقوق شهروندی که از اساسی ترین اصول توسعه اجتماعی پایدار می باشد به عنوان یکی دیگر از اثـرات پیاده محــوری بــروز می نماید.
در پایان باید گفت پیاده راه سازی می تواند در بسیاری از زمینه ها و مولفه های توسعه پایدار شهر نظیر حمل ونقل پایدار، محیط زیست پایدار، اجتماع پایدار و رعایت عدالت اجتماعی و بهبود وضعیت اقتصادی شهر به صورت مستقیم تاثیر گذار باشد و باعث ارتقا سطح زندگی و رضایت شهروندان شود و این راه حل، یعنی اجرای پیاده راه سازی است که علاوه بر برطرف کردن نیازهای توسعه پایدار و همچنین حل معضلات بسیار زیادی که در حوزه محیط زیست وجود دارد، می تواند از جایگاه ویژه ای در شبکه حمل و نقل شهری برخوردار باشد. به طور کل با دیدگاهی عمیق تر پیاده راه به عنوان یک سیستم انسان محور با توجه به ظرفیت های بالای خود و جذب بسیاری از شهروندان و فراهم آوردن محیطی سالم، پویا و سرزنده می تواند یکی از راهکارهای مهم طراحی شهری در توسعه پایدار شهر باشد.
