با آغاز فصل سرما مرمت اضطراری سقف بازار آغاز شد/بامِ بی جان

چهارشنبه ۱۹ مهر ۱۳۹۶    شماره ۶۹۹

***

وقایع استان

سمیه انصاری فر

***

اراک شهر نوپایی است و قدمتش به دو سده و اندی بیشتر نمی رسد بنابراین نمی توان خیلی انتظار داشت که در بافت چنین شهری با بنا یا مکان تاریخی خاصی رو به رو شد البته این مسئله در مورد خود اراک صدق می کند نه مناطق اطراف آن. در شهری مانند اراک که ساختش در سال ۱۲۲۸ هجری قمری آغاز شد بنایی چون بازار سرپوشیده بنایی پر اهمیت و تاریخی محسوب می شود. این بازار همزمان با ساخت اراک بنا نهاده و کم کم و در پروسه ای بیست ساله کامل شد بنابراین اهمیت ویژه ای در باب میراث فرهنگی این شهر دارد. معماری متقارن و هندسی بازار یکی از شاخصه های منحصر بفرد آن است و چون با نقشه و طرح از قبل پیش بینی شده دارای نظم خاص در میان گذرها و راسته هایش است و همین بازار را از سایر بازارهای کشور متمایز کرده است. صحبت در مورد ویژگی های بازار اراک بسیار است این بنای عظیم و مهم اراک در سال ۵۵ ثبت ملی شده و چند سالی است که زمزمه هایی در مورد ثبت جهانی آن به گوش می رسد؛ هرچند همچنان در مسیر جهانی شدنش چالش های جدی ای چون تامین اعتبار برای مرمت وجود دارد.
در واقع در تمام این مدت با وجود تاکید بر اهمیت بازار و حفظ آن با وجود برخی مصوبه ها برای ترمیم و مرمت آن در همین راستا باز هم یا اعتبارات تخصیص پیدا نکرد و یا ارگان های متولی و کسبه حساسیت آن را خیلی جدی نگرفتند. هم اکنون مشکل بازار تنها مرمت نیست بلکه نگرانی این است که همان بخش های باقی مانده نیز دچار تخریب تدریجی نشوند و از بین نروند زیرا نگهداری از این گونه بناها هم هزینه و هم توجه ویژه و هم فرهنگ سازی نیاز دارد.
با وجود تاکید میراث فرهنگی بر مرمت هایش و انجام وظایف ذاتی اش در بازار اما گاه و بیگاه خبرهایی شنیده می شود از ریزش سقفی در بازار یا خرابی دوباره مرمت ها در اثر بی مبالاتی پیمانکاران که شاید نیاز به نظارت بیشتر داشته است. فصل سرما و آغاز بارش ها همیشه زنگ خطری برای بازار بوده و در این فصل ها آسیب های بیشتری بر بازار متحمل شده است. تنها راهکار این روزها این است که ســرعت مرمت ها را بالا برد تا شاید باران ها به تخریب و ریزشی منجر نشوند البته اگر این مرمت ها استاندارد و اصولی و با نظارت کارشناسان انجام شده باشد. مدیر کل میراث فرهنگی به تازگی خبر داده که پیمانکارانِ مرمت ملزم به سه شیفت کار در بازار شده اند.
سید محمد حسینی معتقد است عدم همکاری ارگان های متولی دیگر مانند شهرداری و اوقاف موجب شده تا مرمت ها روند کندی داشته باشد و همچنان در میان بازاریان و کسبه اهمیت حفظ و حراست از بازار نهادینه نشده است. وی در خصوص مرمت های بازار گفت: از ابتدای تابستان مرمت بازار اراک از چهار جبهه در سرای کاشانی، سرای مسگرها، سرای حاجباشی و راسته اصلی آغاز شده اما امروز با توجه به نزدیک شدن به فصل بارندگی، تمام پیمانکاران به بام این مجموعه تاریخی هدایت شده اند و در سه شیفت کاری مشغول فعالیت هستند.
حسینی افزود: با آنکه طبق طرح جامع بازار اراک، سه دستگاه موظف به انجام وظایف مشخص شده اند، تنها اداره کل میراث فرهنگی است که در حال انجام وظیفه خود است و متاسفانه جای خالی شهرداری اراک و اداره کل اوقاف احساس می شود، در حالیکه این یک انجام وظیفه مشخص طبق طرح است که میبایست صورت پذیرد.
وی ادامه داد: بازار اراک مجموعه ای عظیم و حدودا ۱۴ هکتاری است که برای مرمت و احیا به همکاری بین دستگاهی نیاز دارد، از این رو تمام دستگاه های دولتی و غیر دولتی باید در این زمینه احساس تکلیف دلسوزانه ای داشته باشند اما متاسفانه تا امروز اینگونه نبوده است. با این تفاسیر اگر روزی مشکلی و یا مسئله ای ناخوشایند برای بازار پیش آید تمام دستگاه هایی که مسئول بوده اند باید پاسخگو باشند.
حسینی با تاکید بر همکاری کسبه و بازاریان نیز، گفت: کسبه ای که رزق خود را از این مجموعه بدست می آورند میبایست احساس وظیفه ای بیشتر در این خصوص داشته باشند. گرچه تعدادی از کسبه و هیات امنای بازار همکاری مطلوبی با اداره کل دارند اما انتظار آن است که تمام کسبه ادای دین خود را به بازار ایفا کنند چراکه در صورت تخریب تنها یک قسمت از بازار، امنیت تمام آن به خطر می افتد.
مدیر کــل میراث فرهنگی استان مـــرکزی مطالبه گری شهروندان را حقی قابل احترام عنوان کرد و اظهار داشت: اینکه شهروندان، کسبه، اهالی رسانه و دلسوزان تاریخ شهر، نقدها و گله هایی را در فضای مجازی و حقیقی عنوان می کنند بسیار مطلوب است زیرا در حقیقت حقــوق شهروندی خـــود را طلب می کنند. ما نیز به عنوان مسئولان میراث فرهنگی استان تمام تلاش خود را در خصوص مرتفع کردن نگرانی های شهروندان به کار خواهیم بست اما بهتر آن نیست که این روحیه مطالبه گری به دستگاه های دیگری که در این خصوص موظف هستند نیز تسری یابد تا آنها نیز وظایف خود را انجام دهند؟
حسینی در ادامه گفت: اداره کل محترم اوقاف استان به عنوان مالک بخش عمده ای از بازار، شهرداری اراک به عنوان مدیریت شهری و کسبه به عنوان بهره برداران از این مجموعه و اداره کل میراث فرهنگی استان، چهار ضلع مرمت، نگهداری و احیا بازار هستند اما شواهد حاکی از آن است که تنها ضلعی که در حال انجام وظیفه است، اداره کل میراث فرهنگی است. جالب آنکه با تمام این تفاسیر بیشترین حجم انتقاد و گاها تخریب نیز متوجه همیــن ضلع می شود.
وی اظهار داشت: با تمام این موارد، مرمت بازار اراک مهمترین پروژه مرمتی اداره کل در شهرستان اراک است و اولویت برنامه ریزی ها بر این مسئله استوار است زیرا باور داریم ریشه هویتی و تاریخی شهر همین بازار ارزشمند است.
حسنی با اشاره به بحث نظارت بر انجام وظایف پیمانکاران نیز اظهار داشت: ناظری خبره در بازار اراک موظف به نظارت بدون اغماض بر عملکرد پیمانکاران است. همانطور که قبلا نیز اعلام کرده ام در خصوص انجام وظیفه اداره کل در بازار از هیچ اشتباه، کم کاری و یا کاهلی گذشت نخواهم کرد و با کم فروشان در امر مرمت بازار برخورد جدی خواهم داشت.
وی همچنین چندی پیش گفته بود: مرمت این بنا حدود ۳۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد تا بتوانیم تمام اقدامات موردنیاز برای ثبت جهانی آن را انجام دهیم که هم‌اکنون تنها سه میلیارد تومان آن در نظر گرفته شده و تا تخصیص نیز فاصله دارد.
هرچند اقدامات میراث فرهنگی در بازار اراک و تلاش برای مرمت قابل ستایش است ولی باید تاکید کرد که این اقدام جزو وظایف ذاتی و تعریف شده این اداره کل است و در صورت کوتاهی هر دستگاه دیگری باید انجام شود و قطعا انتقادها به آن بعنوان ارگان شناخته شده و متولی امر میراث فرهنگی طبیعی است. البته به عملکرد دو ارگان شهرداری و اوقاف در مسئله بازار و اهمالشان نیز انتقاد وارد است.
مدیریت شهری همچنان اهمیت بناهای تاریخی را جــدی نمی گیرد و به نظر می رسد عنوان شهرداری بافت تاریخی تنها یک تعریف در کنار تعریف های مناطق مختلف شهرداری است. طبق گفته مدیرکل میراث، اوقاف نیز بعنوان مالک بخشی از بازار نیز در راستای تامین اعتبارات وظایفی دارد ولی سال گذشته بود که مدیرکل اوقاف در یکی از گفتگوهایش گفته بود: مرمت و بازسازی بازار به عهده دستگاه ثبت کننده است. چون پول نداریم و در واقع پولی هم به این منظور به اوقاف داده نشده، از محل درآمدهای موقوفه که نمی توانیم خرج بازار کنیم.
آنچه مهم است این است که در میان ایــن کوتاهی ها حال و روز بازار است که هر روز وخیم تر می شود.