اکران «نهنگ عنبر ۲» در سینما عصر جدید اراک/این دهه پنجاهی تکراری

پنجشنبه ۲۸ اردیبهشت ۹۶ شماره ۵۸۹
***
وقایع استان
سحریاری
***
برخی فیلم ها در دل داستان خود یک مقطع زمانی را با تمام شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی اش نیز روایت می کنند. نهنگ عنبر از این دست فیلم هاست نسلی که جوانی خود را در اواخر دهه ۵۰ و اوایل ۶۰ گذرانده اند شاید با دیدن این فیلم باز رجوعی به گذشته کرده باشد، رجوعی از جنس خاطره های تلخ و شیرین از آهنگ ها، فیلم ها، ماشین ها، لباس ها، مدل مو، عشق ها و ممنوعیت هایی مثل داشتن ویدئو، حرف زدن با پسر یا دختر غریبه و…
اولین بار در سال ۹۴ که نهنگ عنبر بر روی پرده سینماهای کشور رفت مخاطبان یک بازنمایی طناز از دوران ذکر شده دیدند و همین باعث شد که در همان سال فیلم با استقبال بالایی رو به رو شود و فروشی بیش از ۷ میلیارد داشته باشد آن هم در بحبوحه فروش پایین فیلم های سینمای ایران، شاید همین موفقیت عزم کارگردان را جزم کرد تا نسخه دوم این فیلم را بسازد. این روزها نهنگ عنبر۲ (سلکشن رویا) درسینما عصر جدید اراک بر روی پرده است. این قسمت از فیلم در روزهای اول با استقبال خوبی از سوی مخاطبان رو به رو شد ولی نتوانست رضایت خاطر منتقدان و مخاطبان جدی را به دست آورد. اما داستان نهنگ عنبر ۱ که به ساخت قسمت دوم آن نیز منجر شد چه بود: ارژنگ صنوبر (رضا عطاران)، مردی ۵۰ ساله، در زندگی خود دچار تجربه‌های متفاوت و سخت عاشقانه‌ای می‌شود و فیلم بازگوکننده آن ماجراهاست. او که از کودکی رویا (مهناز افشار) را دوست داشته، به دلایلی نمی‌تواند با او ازدواج کند و رویا با توجه به محدودیت‌های اجتماعی دهه شصت، به همراه خانواده‌اش راهی آمریکا می‌شود. ارژنگ که هرگز رویا را فراموش نکرده، دست به کارهای عجیب و غریبی می‌زند و در مقاطع مختلفی باز با رویا روبه‌رو می‌شود؛ اما هر بار ناکام می‌ماند. او که حالا در دهه پنجم زندگیش ثروتمند شده، دردمندانه و مصرانه از رویا می‌خواهد که در ایران بماند و با او زندگی کند. سکانس پایانی فیلم به تصمیم رویا می‌پردازد.
در دنیای سینما باب است که هرگاه فیلمی بسیار مورد توجه باشد قسمت های بعدی آن نیز ساخته شود که البته نمونه های موفق آن کم نیست؛ ولی در سینمای ایران همیشه روند برعکس بوده و قسمت های بعدی فیلم ها یک شکست برای کارگردان محسوب می شود البته منظور فروش و تصاحب گیشه نیست ( چیزی که به اشتباه در سینمای ما ملاک فیلم خوب است) بلکه بیشتر از لحاظ فرم و تکنیک است که کارگردان نشان می دهد هیچ چیز در چنته نداشته حتی یک داستان و روند منطقی، بلکه با تکرار بازیگران و استفاده از ظرفیت های شخصیتی تکراری یک فیلم ضعیف ساخته است نمونه بارز آن در سال های اخیر اخراجی های مسعود ده نمکی بود که علی رغم فروش بالا هربار دورتر از شاخصه های سینمایی می شد.
اما سامان مقدم کارگردان نهنگ عنبر که فروش قسمت اولش را مدیون بازی های طنازانه رضا عطاران و نوع طراحی گریم و لباس و پرداخت به چالش های جوان های دهه ۵۰ و ۶۰ بود در قسمت دومش نتوانست قابلیت جدیدی به فیلمش اضافه کند و بدون داستان جدید با تکرار و بدون هیچ تغییری ملموسی فیلم را روانه گیشه کرد که علی رغم استقبال مردم از آن در کار حرفه ای خود با یک شکست مواجه شود. به اعتقاد برخی منتقدین سینما نهنگ عنبر ۲ نه ادامه قسمت اول است که آن را مجموعه‌ای پیاپی بنامیم نه قهرمان داستان یعنی ارژنگ به امر خطیری دست می‌زند که آن را دنباله‌سازی بنامیم. نهنگ عنبر ۲ تنها یک محصول پلشت عرضه شده برای جذب پول یک یا دو هشتادم جمعیت کشور است.
نکته مهم این است که باید دید عوامل موفقیت نهنگ عنبر در قسمت اول چه بود و چرا کارگردان و نویسنده نتوانست در قسمت دوم این روند را تکرار کند شاید دلیل اصلی این باشد که در نهنگ عنبر ۱ هر اتفاقی که باید می افتاده چه در شخصیت پردازی، چه فرم روایت داستان و چه خود ماجرا افتاده است بنابراین ادامه آن نیاز به یک نوآوری در سبک، اجرا و داستان داشت. نهنگ عنبر ۲ از ازدواج ارژنگ و رویا در میانسالی آغاز می شود مخاطب احساس می کند که با داستانی متفاوت رو به رو است؛ ولی در تمام فیلم که در جاده چالوس می گذرد شاهد فلش بک هایی به گذشته هستیم که باز هم دارد همان داستان نهنگ عنبر یک را روایت می کند عشق ارژنگ به رویا و تصمیم رویا برای خارج رفتن تنها تفاوت این فیلم در بخش گذشته حضور دو شخصیت جدید است که نقش های آن را حسام نواب صفوی و سیروس گرجستانی بازی می کند که البته نه به بار کمدی فیلم و نه حتی به داستان کمک کرده است در واقع با حذف آن ها نیز اتفاقی در ساختار داستان رخ نخواهد داد اینکه در این قسمت جوانی ظاهر می شود که قرار است رویا با آن ازدواج کند حتی غیرمنطقی نیز هست زیرا در قسمت یک اصلا به آن اشاره نشده بود. در واقع تماشای بازی ها و گریم ها و اتفاقاتی تکراری، قطعات بی سرانجام از موقعیت های کمیک که نه داستانی را شکل می دهند و نه یکدیگر را تکمیل می کنند، همه این ها دست به دست هم داده اند تا نهنگ عنبر ۲ در حد یک کمدی ضعیف و بی کشش باقی بماند. شاید آسیب دیگری که فیلم خورده است از پایان بندی آن است مقدم به ناگاه در میان فضای شاد و کمدی فیلم در یک تصادف ارژنگ را به کام مرگ می برد و این مانند یک وصله ناجور در ساختار فیلم است؛ ولی مقدم زود از این روند پشیمان می شود و در آخر باز متوجه می شویم که ارژنگ زنده است و در تصادف نمرده است. این شلختگی و عدم انسجام در روایت و داستان نشان می دهد که نویسنده از اول هم نمی دانسته برای چه دارد این داستان را می نویسد و فقط به دلیل موفقیت بخش اول می خواهد با تکرار آن ها باز هم به موفقیت برسد. شاید تنها نکته قابل تاملی که در مورد نهنگ عنبر چه یک و چه دو دیده می شود متوسل نشدن به ابتذال در کمدی است موردی که هم اکنون در بیشتر فیلم های کمدی سینمای ایران شاهد آن هستیم. نهنگ عنبر ۲ مانند قسمت اول بدون هیچ شوخی جنسی و یا تکه های مبتذل کلامی با اتکا به حرکات و موقعیت های شخصیت ها برای مخاطب لحظات شادی را می سازد. در مورد سرگرم کننده بودن نهنگ عنبر دو شکی نیست فیلمی که مخاطب را می خنداند ولی حرف تازه ای ندارد، زیرا بهترین شکل این ساخت را در قسمت اول آن دیده ایم. بی شک مقدم می توانست با پردازش بیشتر در فیلمنامه و شخصیت پردازی نهنگ عنبر۲ را به یک اثر موفق تر از ساخته قبلی اش تبدیل کند؛ اما وی به دلیل اکتفا به بازی رضاعطاران و خرده اتفاقات طنز آمیز که کلیشه ای به نظر می رسند نتوانسته در پرداخت کمدی، اثرِ قابل توجهی خلق کند هرچند که خود او می گوید آنچه از نهنگ عنبر دو بر روی پرده ها دیده می شود لاشه فیلم اوست و بخش های کلیدی از آن ممیزی شده است البته به طور خاص به آن اشاره نکرده است. مخاطب با دیدن نهنگ عنبر ۲ به اندازه دیدن قسمت اول آن دچار هیجان نمی شود ولی همچنان شوخی ها، گریم، آهنگ ها و حضور عطاران آن را گزینه قابل قبول برای سرگرم شدن و خندیدن خانواده کرده است البته اگر مخاطب قانع بـاشد و در آخر نگوید که چی؟