سه شنبه ۲۶ دی ۱۳۹۶ شماره ۷۶۸
****
احمد آرزومندی. مشاور حقوقی
***
در اطرافیان شاید دیده باشید کسانی که بواسطه پرداخت نکردن وجه چک ویا بدهی به دادگاهها مراجعه نموده و درخواست اقساط نمودن بدهی خود را دارند. حتی شما نیز شاید یکی از طلبکارانی باشید که طلب شما توسط مراجع ذیصلاح اقساط شده است. اما اعسار چه شرایطی دارد و به چه کسانی معسر گفته می شود؟ مجالیست تا در این نوشتار به آن می پردازیم.
اعسار چیست و معسر کیست؟ در اصطلاح حقوقی به شخصی گفته میشود که به دلیل نداشتن مال خود یا کافی نبودن وجوه و دارایی، قدرت پرداخت بدهیها یا هزینه دادرسی خود را نداشته باشد.
ماده ۵۰۴ مقرر میدارد که معسر از هزینه دادرسی کسی است که به واسطه عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود به طور موقت قادر به تادیه آن نیست. معسر بودن بدهکار معمولا با اعتراف تمامی یا برخی طلبکاران وی و نیز شهادت دو مرد عادل ثابت میشود. بر خلاف ورشکستگی تجاری، مُعسر محجور محسوب نمیشود و میتواند در اموال خود تصرف کند.
انواع اعسار
– در محکومیتهای مالی
اعسار در محکومیتهای مالی و جزایی شخص به پرداخت وجه، مال یا جزای نقدی در حق دیگری محکوم شود اما توانایی و تمکن پرداخت آن را نداشته باشد. مفروض است حکمی صادر و بر اساس آن مبلغ مقومی باید پرداخت شود؛ اما محکوم ادعا میکند که توانایی مالی پرداخت آن را ندارد و باید به صورت قسطی پرداخت کند و از دادگاه درخواست قسط بندی میکند.
– در پرداخت هزینه دادرسی
طرح دعوی در دادگستری مستلزم پرداخت هزینههایی است که در قانون مشخص شده است، از جمله هزینه تمبر، دستمزد کارشناس، هزینه اجرای قرار معاینه، تحقیقات محلی و… است. افرادی که بدنبال حق خود هستند اما توانایی پرداخت هزینه های دادگستری را ندارند، میتوانند با استفاده از این قانون به حق خود برسند. ممکن است شخص حتی نتواند وکیلی برای انجام کارهایش انتخاب کند که میتواند با مراجعه به مراجع قضایی، تقاضای وکیل معاضدتی کند.
چه کسی میتواند دادخواست اعسار بدهد؟
فردی که بدهکار است، رای قطعی بر محکومیت بدهکار از طرف دادگاه صادرگردد و بعد از تحقیق شرایط یاد شده، مدعی میتواند با ارایه دادخواست بدنبال اثبات آن باشد. مدعی برای اثبات ادعای خود باید شاهدینی به دادگاه معرفی کند و در شهادت نامه به مشخصات، شغل، نحوه گذران زندگی و نداشتن تمکن مالی او علاوه بر آگاهی کامل، شهادت بدهند.
مجازات معسر در صورت تخلف
چنانچه حکم معسر بودن فرد در مورد محکوم به باشد و مدعی نتواند ادعای خود را ثابت کند، دادگاه ضمن رد تقاضا، وی را به پرداخت وجوه زیر نیز محکوم میکند:
۱٫ مخارج رسیدگی به دعوی اعسار معادل دو برابر مخارج معمولی.
۲٫ حق الوکاله وکیل
مواردی از سوی قانونگذار مشخص شده است که در صورت اثبات تخلف شخص ادعا کننده به حبس محکوم خواهد شد که عبارتند از:
– چنانچه پس از صدور حکم معلوم شود که وی به دروغ خود را معسر اعلام کرده است.
– معلوم شود که شهود به دروغ شهادت دادهاند شهود نیز به حبس محکوم میشوند.
– پس از صدور حکم معسر دارای مالی شده ولی همچنان خود را معسر قلمداد نماید.
– شخصی با مدعی تبانی نموده و خود را برخلاف واقع طلبکار او معرفی نماید، در این حالت طلبکار قلابی نیز به حبس محکوم خواهد شد.
چند نکته
– در صورت اثبات معسر میتواند از تمام یا قسمتی از هزینه دادرسی معاف شده و از وکیل مجانی استفاده کند.
– معافیت از هزینه دادرسی برای هر دعوی باید جداگانه اخذ شود مگر آن که چند دعوی به طور همزمان علیه یک نفر مطرح شود که در این صورت قبولی اعسار در یک دعوی در دعاوی دیگر نیز قابل استفاده می باشد.
– اگر مدعی در دعوا پیروز شود وحکم به نفع او صادر شود باید هزینههای مربوطه را پرداخت کند.
– چنانچه مدعی حین دعوی فوت نماید، ورثه وی نمیتوانند از حکم معسر بودن موروث خود استفاده نمایند، زیرا ممکن است ورثه، خود توانایی پرداخت هزینه دادرسی را داشته باشند.
– اگردر حین رسیدگی به دعوی اعسار ثابت شود که مدعی توانایی پرداخت یک جای دین خود را ندارد، اما قادر است به تدریج آن را پرداخت نماید که در این صورت دادگاه با توجه به وضعیت مالی و زندگی وی پرداخت بدهی را برای او تقسیط میکند.
– چنانچه حکم به تقسیط صادر شود و محکوم علیه در زمان تعیین شده قسط را پرداخت نکند به تقاضای ذی نفع تا زمان قسط عقب مانده زندانی میشود.
– نتیجه دعوی اعسار از دو حالت خارج نیست یا دادگاه دلایل را کافی دانسته حکم به قبول آن میدهد یا این که دادگاه دلایل را کافی ندانسته و حکم به رد آن میدهد. در هر دو صورت طبق مقررات آیین دادرسی مدنی این حکم قابل رسیدگی در مرحله تجدید نظر بوده و به هیچ وجه قابل رسیدگی در دیوان عالی کشور نیست.
– به این دعوی خارج از نوبت رسیدگی میشود و مرجع رسیدگی به آن نیز دادگاهی است که به دعوی اصلی رسیدگی میکند. در مورد محکومیت اوراق اجرایی نیز دادگاه محل اقامت معسر صلاحیت رسیدگی دارد.