نگاهی به فیلم «زیر سقف دودی» به بهانه اکران در سینما عصرجدید اراک/زن خوبِ فرمانبر پارسا

یکشنبه ۲۸ خرداد ۹۶ شماره ۶۱۲
***
وقایع استان
سمیه انصاری فر
***
رابطه شــان کـم کـم سرد می شود، از یکدیگر گله گذاری می کنند، هر کدام تصورشان این است که دیگری توقعشان را برآورده نمی کند و او را درک نمی کند. اتاق هایشان را جدا کرده اند و از برنامه های یکدیگر خبری ندارند یا بخاطر فرزند و جلوگیری از سرزنش های خانواده ظاهر را حفظ کرده اند. معمولا دوستان و آشنایان از این سردی رابطه آن ها خیلی خبر ندارند. در محیط‌های اجتماعی، خوب و صمیمی ‌به نظر می‌رسند. آن ها زیر یک سقف زندگی می کنند، درحالی‌که ارتباطات بین آنها کاملاً قطع شده یا بدون میل و رضایت است؛ آن ها دچار طلاق خاموش شده اند و در زیر یک سقف دودی روزگار می گذارند.
این روزها بر پرده سینماها فیلمی اکران می شود که به طور خاص به این مساله پرداخته است. «زیر سقف دودی» آخرین ساخته پوران درخشنده است که هم اکنون در لیست اکران سینما عصر جدید اراک نیز قرار گرفته است. از او پیش از این فیلم « هیس! دخترها فریاد نمی زنند» را دیده بودیم فیلمی که به یکی از معضلات خاک خورده و پنهان جامعه یعنی تجاوز به دختر بچه ها و سکوت خود و خانواده شان از ترس آبرو که کم هم نیست پرداخته بود. زیر سقف دودی در ادامه علاقمندی های درخشنده به ژانرهای اجتماعی به خصوص مسائل خانوادگی ساخته شده است و به طور خاص به طلاق عاطفی در میان زوج ها که در سال های اخیر به دلایل مختلف افزایش پیدا کرده است، می پردازد.
زیر سقف دودی داستان زن و مردی است که در دهه سوم زندگی مشترک خود قرار دارند ولی مدتی است که روابط آن ها سرد شده است. مرد خانواده بهرام ( فرهاد اصلانی)که تمام نگاهش به زندگی مشترک این است که زن و تنها پسرش را از لحاظ مالی راضی نگاه دارد در کنار این زندگی یک زندگی پنهانی نیز با زن جوانی دارد که به نظر می آید خلاهای عاطفی خود را در آن دنبال می کند. با او به رستوران و سفر می رود و ساعات خوشی را دارند. شیرین ( مریلا زارعی) زن و مادر خانواده نیز به وظایف خود مشغول است. او به خود نمی رسد و به راحتی خود را در برابر این شرایط رها کرده است. او که زمانی دانشجوی موفقی بوده است بعد از ازدواج آنقدر درگیر زندگی و فضای مردسالارانه آن شده است که حتی هرگز اجازه رنگ کردن موهایش را نداشته است.
در این میان داستان پسر خانواده نیز روایت می شود آرمان (ابوالفضل میری) درگیر عشقی است؛ ولی با نامزد خود کیانا( لاله مرزبان ) مشکلاتی دارد که به طور قطع نشات گرفته از نوع زندگی آن هاست. در این میان کارگردان به زندگی رعنا (بهنوش طباطبایی) معشوقه بهرام و زندگی پنهانی آن ها نیز اشاره دارد. در این فیلم می بینیم که چطور شیرین می خواهد زندگی اش را نجات دهد و از میانه فیلم سعی می کند به خودش برسد موهایش را رنگ کند، آرایش کند و خود را لاغر کند؛ اما زندگی آن ها در آستانه نابودی است و تلاش او حالا دیگر ثمری ندارد. آرمان پسر خانواده نیز با چالش هایی با نامزد خود رو به رو می شود. او هم مانند پدرش فکر می کند که خوشبختی یعنی ایجاد وضعیت مالی مطلوب برای همسر و کمتر به نیازهای دیگر نامزدش توجه دارد بنابراین به درخواست و اصرار نامزدش برای حل بحران ها به مشاوره مراجعه می کنند در نهایت پای روانشناس و مشاور (آزیتا حاجیان) نیز به این فیلم باز می شود؛ مشاور که ریشه مشکلات این دو جوان را رفتارهای آرمان می داند از او می خواهد که برای مشاوره پدر و مادرش را نزد او بیاورد. در نهایت مشکل مالی که برای آرمان ایجاد شده باعث می شود هم شیرین و هم بهرام تصمیمات جدیدی بگیرند. شیرین برای همیشه بهرام را رها می کند در حالیکه بهرام می خواهد دوباره به زندگی با شیرین برگردد. در پایان شکست خورده اصلی بهرام پدر خانواده است. او که در آخر فیلم به دلیل گرفتاری فرزندش معشوقه خود را رها می کند وقتی به دنبال شیرین می رود او را نیز از دست رفته می بیند زیرا او نیز ترکش می کند.
پوران درخشنده در زیر سقف دودی نیز نشان داد که می خواهد نگاهی انتقادی به مساله ای داشته باشد که یک واقعیت در جامعه امروز است. زندگی های مردسالارانه، زنان مطیعی که خود را قربانی زندگی مشترک می کنند و به نیازهای خود توجهی ندارند زنانی که فکر می کند فقط باید آشپزی کنند، لباس اتو کنند، ساعت رفت و آمد فرزندش را کنترل کنند و… جوان های عاشق ولی بدون برنامه و هدف این ها دستمایه فیلم جدید درخشنده بودند تا او بتواند با قرار دادن چند نسل در کنار یکدیگر به واکاوی مسائل اجتماعی بپردازد. یکی از ویژگی های سینمای درخشنده تلاش او برای نشان دادن یک معضل و در کنارش راه برون رفت از آن است؛ اما در اثر اخیرش اینطور نیست فقط قصه پیش می رود و قطعا نمی تواند مانند فیلم قبلی اش جنبه های فرهنگ سازی و ایجاد حساسیت در جامعه را داشته باشد. او خود به درستی این موضوع را درک کرده و برای همین با دستاویز قرار دادن شخصیت مشاور می خواهد این حفره درون فیلمنامه را پر کند. غیرقابل باور بودن برخی رفتارهای شخصیت ها، وجود شخصیت های زاید، تعریف های کلاسیک از مشکلات فرزندان و دوستان خلافکار، ایده فیلم را در ساخت دچار ضعف کرده است. اینکه شیرین در تمام دوران زندگی مشترکش حتی موهای خود را رنگ نکرده چون همسرش نمی خواسته و با وجود رتبه برتر در دانشگاه به ناگاه همه چیز را رها کرده است کمی غیرقابل باور است. یا اشاره منفی به شبکه های مجازی و … از این دست است که حالت شعار گونه نیز به فیلم داده است.
از لحاظ محتوایی فیلم نگاهی کلاسیک دارد که البته خود را به فرم نیز تحمیل کرده است. طلاق عاطفی مساله ایست که تنها به زوج های میانسال و عدم رسیدگی زنان به خودشان ختم نمی شود اینکه درخشنده به راحتی زن را در مقام یک سرویس دهنده در این فیلم معرفی می کند چه در جایگاه شیرین و چه در جایگاه رعنا اولین اشتباه او است. بسیار دیده می شود زن هایی که زیبا هستند، موقعیت اجتماعی و اقتصادی خوبی دارند ولی باز هم در زندگی زناشویی مشکلات بسیاری دارند زیرا هنوز به این درک که زندگی مشترک یک مهارت است، نرسیده اند. از طرفی اگر درخشنده می خواسته نگاه انتقادی به اهمیت پول در زندگی مشترک داشته باشد پس چرا در یک تناقض مطلق مردی با این رویکرد را در رابطه عاطفی و پنهانی قوی با زن دیگری قرار داده است از طرفی وقتی تنها زیبایی و مسائل جنسی معیار نزدیکی و دوری از یک زن می شود باز اشاعه نگاه ابزاری به زن است. قطعا زن هایی که این فیلم را می بینند بعد از تماشای آن فکر می کنند اگر زیبا نباشند همسرشان را از دست خواهند داد. کاش کارگردان کمی نگاه خود را عمیق تر کرده بود و به مخاطب فیلمش خصوصا زن ها این اخطار را می داد که اول خودتان را برای خودتان دوست داشته باشید. شما مهره مهمی در هسته خانواده هستید و باید سرحال، زیبا، آگاه و سالم باشید. نه اینکه در یک سیاه و سفید مطلق یا زن را کنیزی در مطبخ نشان دهید و یا زنی اثیری که در اتاق خواب تسلیم می شود. البته کارگردان متوجه این کمبود در فیلم خود شده است و سعی کرده است که با ورود کیانا نشان دهد نسل جدید زنانی هستند که می خواهند تسلیم شرایط نشوند و تعاملی سازنده با مرد داشته باشند؛ ولی نقش کیانا در تمام فیلم اصرار او به رفتن نزد مشاور و یا منع آرمان از رفت و آمد با دوستان ناباب است و نقش فعال و اثرگذاری ندارد. از طرفی نگاه مطلق به مساله طلاق عاطفی و قربانی نشان دادن زن در این فیلم هم کمی جای سوال دارد؟ بسیار هستند مردهایی که در رابطه زناشوییشان خود را قربانی بی توجهی زن می دانند. جدای از محتوا بازی ها در فیلم چنگی به دل نمی زند و شاید جز بهنوش طباطبایی انتظار دیگری از گروه بازیگران می رفت.