شنبه ۲۳ بهمن ۱۳۹۶ شماره ۷۸۸
***
وقایع استان
سهراب جان بزرگی
***
چند روزیست که شاخص آلودگی هوا در شهرهای بزرگ و صنعتی به حدی رسیده است که مردم خطر مشکلات ناشی از آن را حس می کنند. شنیده ها حاکی از آن دارد که آلودگی برخی مناطق تهران به مرز تخلیه رسیده است. هرچند شبهاتی در اعلام دقیق این آمار وجود دارد، چرا که نمود عینی آلودگی هوا مدت هاست که مرزهای تخلیه را هم رد کرده است. در اراک هم اوضاع چندان فرقی با تهران ندارد. دیگر خبری از آسمـان آبــی نیست و ابرها در غباری خاکستری پنهان شده اند. نفس کشیدن در شهر که از بدوی ترین حقوق انسان هاست کار سختی شده است. بیماران قلبی و تنفسی در معرض خطر جدی قرار دارند. اعصاب و روان مردم شهر که از مشکلات اقتصادی ضربه دیده، دیگر توان تحمل این آلودگی ها را ندارد و خشونت کلامی، پرخاشگری، درگیری و نزاع در سطح شهر دیده می شود. اما با همه این تفاسیر گویا باز هم همه چیز آرام است. سیاست «شیب؟ بام؟» که امروز به یکی از مهمترین رویکردهای سیاسی در ایران تبدیل شده، باعث شده که پاسخ گویان هم در کنار پرسشگران بیاستند. مسئولین ایرانی با توانایی شان در حوزه انکار، هیچ اقدام جدی و عملی را برای کاهش آلودگی شهرهای صنعتی نکرده اند. هرزگاهی به صورت اتفاقی گذر رئیس سازمان محیط زیست به اراک می افتد و جلسه ای با ژست های جدی و پی گیر و اخم هایی حاصل از تفکر بر پیشانی مدیران نقش می بندد. عکس ها گرفته می شود. خبرها کار می شوند و بعد هم بازگشت همه به سیاست شیب و بام است.
به نظر می رسد مردم با مرگ تدریجی حاصل از آلودگی هوا کنار آمده اند و آن را به عنوان یکی از هزار عامل دیگری (مثل سقوط هواپیمای فرسوده، آتش سوزی ساختمان های قدیمی، ایمنی پایین منازل مسکونی در برابر زلزله، تصادفات جاده ای با خودروهای نا ایمن و جاده های غیر استاندارد و … ) که می تواند به راحتی هرچه تمام تر جان یک انسان در ایران را بگیرد، پذیرفته اند. کنار آمـدن بــا مـرگ تدریجـی می تواند نقطه بسیار غم انگیزی در زندگی انسان باشد. نقاطی که پیوستگی شان در زندگی ما آنها را به خط تبدیل کرده است.
در این میان طرح های دست و پا شکسته ای از سوی دولت های وقت برای مهار آلودگی مطرح می شود. آخرین این طرح ها به تعویض کامیون های فرسوده با نو اختصاص دارد. این طرح که از آن با عنوان دو تا بیار یکی ببر و عناوین اینچنینی یاد می شود، اینگونه است که در آن به صاحبان دو کامیون، یک کامیون میدهد تا باهم «شریک» شوند. دولت حدود نصف قیمت کامیونهای جدید را پرداخت میکند و دو راننده باقی پول کامیون نو را میپردازند. دولت برای این رانندهها وام با بهره ۱۸ درصد درنظر گرفته است.
این طرح شامل نوسازی ۲۰۰ هزار دستگاه کامیون، اتوبوس و مینیبوس میشود و هدف اصلی دولت هم کاهش آلودگی هوا و مشکلات محیط زیست است. در مورد شهرهای پر جمعیت مانند تهران، بیش از ۷۰ درصد آلودگی هوا مربوط به وسایل نقلیه است و در این میان اتوبوسها و کامیونها بیشترین سهم را دارند. شهر اراک هم که این روزها خودش را درگیر چالش افزایش جمعیت می داند و مرزهایش روز به روز با آپارتمان های چند طبقه گسترش می یابد، باید از همین ابتدا راه کارهای مهار آلودگی ناشی از افزایش خودرو ها را به صورت عملی و جدی دنبال کند.
طرح تعویض کامیون های فرسوده که مورد تایید حسن روحانی رئیس جمهوری ایران است، بیش از همه وضعیت کامیونها را بهتر میکند که نسبت به خودروهای دیگر، فرسودهتر هستند. به گفته مقامها با اجرای این طرح، علاوه بر نو شدن کامیونها، تعداد آنها هم کم میشود چون تعداد کامیونها بیش از نیاز کشور است و بسیاری از رانندهها بیکار ماندهاند البته اگر رانندگان کامیون از این شراکت اجباری استقبال کنند. یک مقایسه ساده نشان می دهد وضعیت ناوگان حمل و نقل سنگین ایران چندان خوب نیست. طبق آمار وزات راه و شهرسازی حدود ۳۶۰ هزار دستگاه کامیون وجود دارد که عمر متوسط آنها، ۱۶ سال است. این در حالی است که عمر متوسط کامیونهای سبک و سنگین در اروپا حدود هشت سال است. موضوع نگران کننده دیگــر که در نمودار روبــرو مشاهـده می شود، میانگین عمر بالای ناوگان کامیون ها در ایران است. در این ناوگان ، بیش از ۳۲ هزار دستگاه کامیون بیش از ۴۰ سال عمر دارند.
دولت های مختلف سالهاست برنامههایی را برای نوسازی ناوگان حمل و نقل معرفی میکنند. اما همچنان دهها هزار خودروی فرسوده در جادههای ایران حرکت میکنند. در این طرح جدید، دولت روحانی میگوید قصد دارد ۲۴۰ هزار دستگاه کامیون و کشنده را نوسازی کند که شامل کامیونهای سبک حمل بار در داخل شهر هم میشود که البته در آمار بالا نیامدهاند. در این میان علاوه بر کامیون ها، خودروهای حمل مسافر هم از وضعیت خوبی برخوردار نیستند. عمر متوسط ناوگان حمل مسافر جادهای، شامل اتوبوس، مینیبوس و سواری شامل بیش از ۸۲ هزار دستگاه، حدود ۱۴ سال است که برای مقایسه بیش از دو برابر اروپا است. در این میان مینیبوسها با متوسط عمر ۲۳ سال، فرسودهترین خودروهای حمل مسافر در جادهها هستند. این فرسودگی علاوه بر خطر آفرین بودن برای محیط زیست، خطرات مستقیمی را در تهدید جان مسافران به دلیل امنیت پایین خودروها دارد.
دولت علاوه بر نوسازی خودروهای مسافربری جادهای، برنامه بلندپروازانهای برای نوسازی ناوگان درون شهری دارد که در مجموع حدود ۹۰۰ هزار دستگاه خودرو نو میشوند.آمار بالا شامل خودروهای حمل مسافر داخل شهرها نمیشود. در این طرح دولت روحانی نگفته که چقدر برای کمک به رانندگان برای خرید خودروهای جدید پول کنار گذاشته است و طرح نوسازی هم فعلا برای ۲۰۰ هزار دستگاه خودرو است. پول آن نیز قرار است از محل صرفه جویی در مصرف سوخت با به کارگیری کامیونهای نو جبران شود. برای خرید ماشینهای جدید رانندگان باید ۲۰ درصد پول ماشین را نقد بدهند، ۳۰ درصد را وام با بهره ۱۸ درصد بگیرند و ۵۰ درصد باقی مانده پول خودروی نو را هم دولت به گردن میگیرد.
آمارهای وزارت راه و شهرسازی نشان میدهد که در بازار حمل و نقل مسافر هنوز جا برای اتوبوسهای جدید وجود دارد. اما در مورد کامیونها، به گفته مقامهای دولتی با کاهش واردات و صادرات کار کم شده است. در سالهای پایانی دهه ۸۰ و آغاز ۱۳۹۰، افزایش قابل توجه واردات دولت، در بخش حمل و نقل جادهای رونق ایجاد کرد و تعداد کامیونها افزایش یافت. اما بعد با آغاز تحریمها و کاهش قیمت نفت، واردات کاهش یافت و کار در صنعت حمل و نقل جادهای از رونق افتاد. حالا دولت میخواهد هم از دست کامیونهای فرسوده خلاص شود و هم فکری به حال کامیونداران بیکار کرده باشد.